Fen Bilimlerinde Bilimsel Araştırma ve Yayın Teknikleri İnfografiği

Prof. Dr. Nasip DEMİRKUŞ - 2025 | İnteraktif İnfografik

1. Derse Giriş ve Genel Felsefe

Derse Devam ve Meslek Ahlakı

Derse devam, sadece bir zorunluluk olarak görülmemeli; aynı zamanda öğrencinin sorumluluk bilincini, iş disiplinini ve güncel gelişmeleri takip etme alışkanlığını geliştiren temel bir unsurdur. Mezuniyet sonrası iş hayatında bu durum, kişinin karakterinin bir göstergesi olacaktır. Devamlılık, öğrencinin ne kadar sorumluluk taşıdığının bir belirtecidir ve bu bilginin mezuniyet belgesine işlenmesi önerilmektedir.

Ahlak ve mesleki yeterlilik bir bütündür. Bir doktorun mesleki bilgisi tam olsa bile ahlakı eksikse veya ahlaklı ama bilgisi eksikse hastalarına zarar vereceği gibi, her meslek erbabı için bu iki kanat da eşit derecede önemlidir. Biri eksikse, kişi topluma yarardan çok zarar getirmesine neden olur. Mesleğinde kusursuz bilgi, beceri ve Rahmani/İnsancıl ahlaka sahip olmak, bir "emek ve kazanç atı" gibidir. Bu atın eksik veya sakat olması, eninde sonunda kişiyi maddi ve manevi olarak perişan edecektir.

Öğretim, Öğrenim ve Eğitim Kavramları

Öğretim: Bilgiyi hedef kitleye aktarmak için yapılan planlı faaliyetlerdir. Öğretmenin sınıftaki tüm davranış ve söylemleri öğretimle ilgilidir.

Öğrenim: Hedef kitlenin bilgiyi almak için gösterdiği çaba ve tepkilerdir. Öğrencinin öğrenmek amaçlı tüm davranışlarıdır.

Öğrenme: Öğretim ve öğrenim sonucunda bireyde oluşan kalıcı davranış ve bilinç değişiklikleridir.

Eğitim: Öğrenilenlerin hayata uygulanarak alışkanlık (refleks) haline getirilmesidir. Örneğin, bir çocuğun el yıkamayı öğrenmesi "öğrenme", bunu alışkanlık haline getirmesi "eğitim"dir.

Eğitimin Hedefi: Sadece bir davranışı alışkanlık haline getirmek değil, bu alışkanlığı güzel ahlak kurallarına uygun şekilde yapmaktır. Örneğin, suyu israf etmeden el yıkamak, eğitimin hedefine ulaştığını gösterir. Asıl amaç, bilginin "Rahmani/insancıl" bir ahlakla, israftan kaçınarak ve doğru bir şekilde hayata uygulanmasını sağlamaktır.

Geçmişten Ders Çıkarış: 19. ve 20. Yüzyıl

19. ve 20. yüzyıllarda teknoloji, peygamberi ahlaktan yoksun, cahilce ve vahşice kullanılmıştır. İnsanlık, üzerinde yaşadığı dünyanın fosil yakıtlarını, suyunu ve gazını hoyratça tüketerek depremlere, küresel ısınmaya ve sellere neden olmuştur. Bu ahlaki eksiklik, I., II. ve III. Dünya Savaşları gibi büyük felaketlere yol açmıştır.

Halbuki insanlık, bitkiler kadar bile olamayıp, ömrü boyunca bitmeyen güneş, dalga, rüzgâr gibi enerji kaynaklarından yararlanmaya teknolojisini yönlendirmemiştir. Bu bedbahtlığa bir daha düşmemek için bu iki yüzyılın cehaleti ve vahşiliği ders olarak okutulmalıdır. Teknolojinin kıblesi, doğayı yok etmek yerine, tükenmeyen enerji kaynaklarına çevrilmelidir.

2. Bilimsel Yöntem ve Araştırmacı Nitelikleri

Evrensel Bilim Uzmanının 20 Özelliği

  1. Doğa Merakı: Çevresini ve olayların nedenlerini sorgular.
  2. Nesnellik: Kişisel önyargı ve beğenilerini işine karıştırmaz.
  3. Zihinsel Esneklik: Yeni bulgular karşısında eski fikirlerini değiştirebilir.
  4. Yılmazlık: Problemler karşısında azimle çalışır, pes etmez.
  5. Sentez (Birleştiricilik): Mevcut bilgileri birleştirerek yeni sonuçlar üretir.
  6. Ortak Çalışma: Ekip çalışmasına yatkındır.
  7. Doğa ve İnsan Sevgisi: Kibirli olmak yerine doğaya ve insanlara merhamet duyar.
  8. Doğa ile Ortak Yaşamı Benimseme: Doğadan yararlanırken ona katkıda bulunur.
  9. Sıra Dışı Düşünebilme: Toplum kurallarını mutlak görmeyip yaratıcı çözümler üretir.
  10. Evrensel Olmak: Kendi vatanını hayatının payı, tüm insanlığı ise paydası olarak görür.
  11. Yaratıklara Değer Verme: Her canlının özgün öneminin bilincindedir.
  12. Namuslu ve Dürüst Olma: Hak edişe özen gösterir.
  13. Yararlı Değerler Üretme ve Uygulama: İnsanlığa faydalı ürünler ortaya koyar.
  14. Gerçekçi Kişilik: İdeallerini fıtratına uygun ve gerçekçi hedeflerle birleştirir.
  15. Geleceği Kısmen Görme: Bilimsel verilerle geleceğe yönelik öngörülerde bulunur.
  16. Güncel Yaşama: Bilimselliği özel hayatına uyumla entegre eder.
  17. Parti Siyasetinin Üstünde Durma: Bilimi siyasi çıkarlara alet etmez.
  18. Çevresini Bilgisinden Yararlandırma: Bilgisini ve becerilerini paylaşmaktan çekinmez.
  19. Verimli ve Akıllıca Konumlanma: Kendisini insanlığa en yararlı olacağı şekilde konumlandırır.
  20. Dinlere ve Doğa Ötesine Empati Duyma: Sadece pozitif bilimle sınırlı kalmaz, manevi boyutlara da açık olur.

Problem Çözme Yöntemi (8 Adım)

  1. Güçlüğün farkına varma: Mevcut bilgilerle çelişen veya çözülemeyen bir sorunla karşılaşma.
  2. Problemi tanımlama ve seçme: Zihindeki sorular arasından yanıtlanması gerekeni belirleme.
  3. Olası çözüm yolları arama: Bu aşamada kaynak taraması, gözlem yapma, diğer uzmanlarla tartışma gibi etkinlikler yürütülür.
  4. Hipotez kurma ve test deseni oluşturma: Sınanabilir bir geçici çözüm (denence) önerme ve bunu nasıl test edeceğini planlama.
  5. Hipotezi test etme: Deney ve gözlemlerle hipotezin doğruluğunu sınama.
  6. Doğrulanmazsa önceki adımlara dönme: Hipotezi veya yöntemi yeniden gözden geçirerek süreci tekrarlama.
  7. Sonuçların yeni problemlere yol açması: Bilimin dinamik bir süreç olduğunun kanıtı olarak, çözülen her problem yeni araştırma soruları doğurur.
  8. Sonuçları yayınlama: Bulguları bilim dünyasıyla makale veya bildiri yoluyla paylaşarak bilginin evrenselleşmesini sağlama.

3. Temel Kavramlar ve Tanımlar

Bilgi, Bilim ve İlim

Bilgi: Doğadaki olay ve olguların duyular veya zihinsel operasyonlar yoluyla zihinde bıraktığı izlerdir. Bilimin ve ilmin ham maddesi, yani veri tabanıdır.

Bilim: Nesnel (pozitif) verilere dayalı, deney ve gözlemle elde edilen, ölüme mahkûm (geçici, değişebilir) bilgi bütünüdür. Bilim, ilimin yaratıklardaki geçici bir yansımasıdır ve büyük kıyametle son bulacaktır.

İlim: Bilimi, ahlakı, tasavvufu ve doğa ötesini de içeren en kapsamlı bilgi havuzudur. Allah'ın "Âlim" sıfatına dayandığı için ebedi ve ölümsüzdür. İlimde mutlak gerçekler varken, bilimde mutlak gerçek yoktur.

Sonsuz ve Ebediyet

Sonsuz: İnsan aklıyla hesaplanamayan, ancak bir sonu olan, geçici bir büyüklüktür. Her sonsuz, bir "küme" veya "kefen" içindedir ve ölüme mahkûmdur. Kainattaki yaratıkların sayısı "sonsuz" gibi görünse de, hepsi kainat kümesi içindedir ve sonludur.

Ebediyet: Ölümsüz hayat demektir. Sonsuzun bittiği, hızın sonsuzluğu aştığı ve zamanın sıfıra yaklaştığı noktadır. Allah'ın "Baki" sıfatının bir tecellisidir. Her sonsuzun akıbeti ölümle sonlanırken, ebediyet ölümsüzlüktür.

Kavram Yanılgısı: Sevmek vs. Hoşlanmak

İlgi Duymak: Hedefteki varlığın dikkatinizi olumlu yönde çekmesi.

Beğenmek: Hedefteki varlığın özelliklerini tasdik etme, örnek alma hali.

Hoşlanmak: Bir şeyden keyif ve zevk alma halidir.

Sevmek: Bir varlığın tüm olumsuzluklarına, kusurlarına ve "kırmızı çizgilerine" rağmen ona katlanmak, hoş görmek ve affetmektir. Sevginin derecesi, bu hoşgörüyle doğru orantılıdır. Allah'ın, Peygamber Efendimiz (S.A.V)'in geçmiş ve gelecekteki her şeyini affetmesi, sevginin en ulvi tanımıdır. Bu tanım, özellikle evlilik gibi önemli kararlarda bu yanılgıya düşmemenin önemini vurgular.

Teknik, Yöntem, Strateji, Model

Teknik: Bir yöntem içinde, amaca ulaşmak için izlenen alt yollar veya uygulamalardır (Örn: Soru-cevap tekniği, simülatör kullanma tekniği).

Yöntem (Metot): Amaca ulaşmak için izlenen en kestirme ve verimli yoldur. Tekniklerin birleşimidir (Örn: Anlatım Yöntemi, Uçuş Yöntemi).

Strateji: Bir hedefe ulaşmak için izlenen tüm yöntem ve tekniklerin planlı bütünlüğüdür (Örn: Uçuş Stratejisi).

Model: Başarılı olduğu kabul edilen, bir sistemin veya olgunun özelliklerini temsil eden ortak payda bütünlüğüdür (Örn: Peygamber ahlakı bir modeldir, kanserle mücadele modeli).

4. Bilimsel Çalışma Türleri ve Süreçleri

Araştırma, Proje ve Tez Tanımları

Bilimsel Araştırma: Bilimsel kurallar ve yöntemlerle bir olay, olgu veya yaratık hakkında yapılan planlı çalışmalardır. Projeli veya projesiz olabilir.

Proje: Belli bir amaca ulaşmak için yapılacak işlerin planlandığı, maliyetinin ve takviminin belirlendiği resmi veya yarı-resmi bir teklif belgesidir. Kabul edildiğinde resmiyet kazanır.

Tez: Bir veya daha fazla danışman gözetiminde, bir kişinin uzmanlık kazanması (Yüksek Lisans, Doktora) amacıyla hazırladığı, bilimsel yeterlilik ve becerileri kazandırmayı hedefleyen, jüri önünde savunduğu kapsamlı bilimsel çalışmadır.

Proje ve Tez Konusu Seçim Kriterleri

  • Öğrencinin fıtratı (yapısı), yeteneği, ilgisi ve bilgi birikimiyle uyumlu olmalıdır.
  • Danışman, öğrenciyi ve öğrenci de kendini doğru tanımalıdır.
  • Bölümün ve çevrenin (laboratuvar, kütüphane vb.) olanakları dâhilinde olmalıdır; afaki taleplerden kaçınılmalıdır.
  • Toplumsal ve doğal döngülere (çevre, sağlık, eğitim vb.) olumlu bir katkısı olmalıdır.
  • Öğrenciye alanıyla ilgili temel becerileri (veri toplama, analiz, yazım) kazandırmalıdır.
  • Mümkünse, "Araştırma Alanı ve Konu Seçiminde Genel Olarak En Yakın Çevreyi Tercih Prensibine" uyulmalıdır.

5. Ders Materyalleri ve Kaynaklar