A - B - C - Ç - D - E - F - G - H - İ - J - K - L - M - N - O - Ö - P - R - S - Ş - T - V - Y
Aile (=Familia): Alt familya,
tribü, cins, alt cins, tür, alt türlerin bağlı bulunduğu yüksek taksonomik kategori.
Sıklıkla, her familyanın ilk bakışta hemen tanınabilen bir genel görünüşü vardır.
Âlem (=Regnum): Alt âlem ve sonraki tüm kategorilerin bağlı bulunduğu
yüksek taksonomik kategori.
Allopatrik
tür: Aynı cinse bağlı olup, farklı coğrafi
alanda yayılış gösteren türler.
Allotip: Yeni bir tür tanımlanırken kullanılan holotipin karşı
cinsiyetindeki örnek.
Amfibiler: Kuyruksuz ve kuyruklu kurbağaları (semenderleri)
içeren dört bacaklı omurgalılar sınıfı, ikiyaşamlılar.
Analog yapılar: Aralarında evrimsel bir ilişki ya da köken eşliği
bulunmayan, ancak aynı görev için özelleşmiş, benzer yapıdaki organlar.
Anatomi: Canlıların vücut yapısını ve organlarının birbiriyle
olan ilişkilerini inceleyen bilim.
Animalia: Kara ve su ortamlarında yaşayan çeşitli omurgalı
ve omurgasız hayvanları içeren âlem, hayvanlar âlemi.
Apomorfik: Türemiş, evrim sonucu oluşmuş (karakter).
Archaebacteria: Çok yüksek ya da düşük sıcaklıklar, çok tuzlu, çok
asidik ya da oksijensiz ortamlar gibi ekstrem koşullarda yaşayabilen bakteriler,
arkebakterler.
Bakteri:
Prokaryot hücre yapısındaki mikroorganizma.
Biyolojik
indikatör (Biyoindikatör): Yaşadıkları
ortamda belirli bir koşulun varlığını gösteren, ekolojik koşulların ya da süreçlerin
ayrımını ve/veya tanınmasını sağlayan, biyolojik olarak gösterge özelliği taşıyan
canlılar.
Cins (=Genus): Familya içerisinde yer alan, birbirleriyle akraba
olan türlerin bir araya gelmesiyle oluşmuş kategori. Yüksek kategorilerin en alt
basamağıdır.
Coğrafya: Yeryüzünü fiziksel, ekonomik, beşerî, siyasal yönlerden
inceleyen bilim.
Çekirdek: Bir hücrede yaşamsal etkinlikleri kontrol eden, kalıtım
maddesini taşıyan organel.
Dış iskelet: Organik ve inorganik maddelerin bileşiminden oluşan,
vücudu dış etkilerden koruyan, üzerinde vücut örtüsü bulunmayan, kasların iç yüzüne
bağlandığı kabuk ve benzeri yapılar.
Dimorfizm: İki farklı morfolojik özellik gösterme durumu, iki
formluluk.
DNA: Deoksiribonükleik asit, yapısında deoksiriboz adıyla
bilinen şeker molekülünü taşıyan çekirdek asidi, temel kalıtsal madde.
Doğa tarihi
müzesi: Belirli bir bölgede yaşamış olan
ve hâlâ yaşayan canlılara ait örneklerin sergilendiği, geniş kapsamlı müzeler.
Domain: Âlemin de üzerinde yer alan, âlemleri içinde toplayan
taksonomik kategori.
Ekoloji: Çevresel döngüleri ve süreçleri, canlıların çevreyle
ve birbirleriyle ilişkilerini inceleyen bilim dalı.
Embriyo: Zigotun gelişmesiyle oluşan genç organizma.
Embriyonik: Embriyoya ya da embriyo gelişimine ilişkin.
Etoloji: Hayvan türlerinin kendilerine özgü davranışlarını
inceleyen bilim, davranış bilimi.
Eubacteria: Ekstrem koşullar hariç her yerde yaşayabilen bakteriler.
Fauna: Ekolojik olarak sınırlanabilir bir bölgede bulunan
tüm hayvan türleri.
Fenetik: Karakter durumlarını eşit kabul eden ve morfometrik
ölçümleri esas alarak canlı türleri arasındaki sistematik ilişkileri belirlemeye
çalışan sistematik ekolü.
Fenogram: Fenetik ekolünün kullandığı benzerlik ağaçları.
Filogenetik: farklı canlı grupları arasındaki evrimsel ilişkileri
inceleyen bilim.
Fizyoloji: Canlıların hücre, doku ve organlarının görevlerini
ve bu görevlerin nasıl yerine geldiklerini inceleyen bilim.
Flora: Ekolojik olarak sınırlanabilir bir bölgede bulunan
tüm bitki ya da bakteri türleri.
Fungi: Küf, pas, rastık, maya, kav mantarlarını ve şapkalı
mantarları içeren âlem, mantarlar âlemi.
Geometrik
morfometri: Yapısal (morfolojik) özelliklerde
görülen varyasyon ve değişimleri, belirli nirengi noktalarını (landmark) kullanarak
inceleyen çalışma alanı.
Habitat: Bir canlının doğal olarak yaşadığı ortam.
Heterozigot: Alelleri birbirinden farklı olan gen çifti (ör: XY).
Hibrid (Melez): İki farklı türün ya da ırkın çiftleşmesi sonucu oluşan
canlı.
Hiyerarşi: Derecelendirme düzeni, aşama sırası.
Holotip: Yeni bir tür tanımlanırken kullanılan ve ilgili yayında
detaylı olarak anlatılan esas örnek.
Homolog
yapılar: Embriyonik gelişim sürecinde
aynı kökenden meydana gelen, farklı ya da aynı işlevler için özelleşebilen yapı
ya da organlar.
Homonim: Farklı türlere, farklı araştırmacılar tarafından
aynı adın verilmesi durumu.
Homozigot: Alelleri birbirinin aynı olan gen çifti (ör: XX).
İstatistik: İlkelerini olasılık kuramlarından alarak, verileri
grafik ve sayı biçiminde değerlendiren uygulamalı matematik dalı, sayım bilimi.
Jeoloji: Yer bilimi.
Karakter: Ayırt edici nitelik, taksonomik açıdan anlam taşıyan
her türlü özellik.
Kategori: Aralarında herhangi bir bakımdan ilgi veya benzerlik
bulunan şeylerin tamamı, sınıflandırma kademelerindeki derecelerin her biri.
Klad: Kladistik ekolüne göre, tek bir ortak ata ile bu
ortak atadan evrilerek gelişmiş olan tüm gruplardan oluşan (monofiletik) taksonomik
grup.
Kladistik: Bazı karakterlerin daha ayırıcı olduğunu savunan,
canlıların sınıflandırılmasında eski ve atasal karakterlerin belirleyici olduğunu
düşünen sistematik ekolü.
Kladogram: Kladistik ekolünün kullandığı benzerlik ağaçları.
Klorofil: Kloroplastların içinde bulunan, fotosentez tepkimelerinde
güneş enerjisini soğuran ve kimyasal enerjiye çeviren, yapısında Magnezyum (Mg)
içeren, yeşil renkli pigment.
Kloroplast: Ökaryot canlılarda fotosentez tepkimeleriden sorumlu
olan, klorofil maddesi içeren organel.
Konakçı: Bir asalak canlının ergin halini ya da gelişim evrelerinden
herhangi birini taşıyan canlı.
Kontrol
listesi (Checklist): Bir bir coğrafi
alanda bulunan
Kriptik
tür: Birbirleriyle aynı morfolojik görünüşe
sahip olan, ancak üreme bakımından birbirlerinden yalıtılmış olan türler.
Kromozom: Mitoz bölünme sırasında yoğunlaşan kromatin ipliklerinin,
kalın, kısa ve tek tek gözlenebilen hali.
Larva: Bazı canlılarda, yumurtadan çıktıktan sonra, ergin
hale geçmeden önceki form.
Matematik: Aritmetik, cebir, geometri gibi sayı ve ölçü temeline
dayanarak niceliklerin özelliklerini inceleyen çalışma alanlarının ortak adı.
Mimikri: Bir canlının diğer bir canlıyı görünüm ya da davranış
olarak taklit etmesi.
Mitokondri: Ökaryot canlılarda solunum tepkimelerinden ve enerji
üretiminden sorumlu olan organel.
Moleküler
sistematik: Kalıtım bilgisini kullanarak,
canlılar arasındaki evrimsel ilişkileri ve moleküler düzeydeki benzerlikleri anlamlandırmaya
çalışan bilim.
Monera: Prokaryot hücre tipine sahip, ilkel bir hücreli canlıları
içeren âlem.
Monofiletik: Kendilerine en yakın ortak atadan evrilerek gelişen
tüm grupları içeren, tamamı tek bir ortak atadan evrimleşerek gelen.
Monograf: Yüksek taksonomik kategorileri her yönüyle inceleyen,
en detaylı taksonomik yayınlar.
Monotipik
cins: Yalnızca tek bir tür içeren cins.
Morfoloji: Yapı bilimi.
Morfometri: Yapısal (morfolojik) özelliklerin ölçümü, canlıların
şekil ve boyutlarındaki varyasyonlar ile değişmeleri inceleyen bilim.
Neotip: Orijinal teşhis örneğinin (holotip) hasar görmesi
halinde, mevcut örneklerin arasından onun yerini almak üzere seçilen yeni teşhis
örneği.
Nomenclature
(Nomenklatür): Canlıları belirli kurallara
bağlı olarak adlandıran, sistematiğin alt dalı.
Nominalistik
tür: Doğada yalnızca bireylerin bulunduğunu,
tür kavramının insan tarafından ortaya çıkarılmış yapay bir kavram olduğunu savunan,
günümüzde geçerliliği olmayan yaklaşım.
Organel: Hücre içerisinde belirli işlevler için özelleşmiş
olan alt yapılar.
Orijinal
deskripsiyon: Bir türü bilim dünyasına
ilk kez tanıtan, türe ait detaylı anlatım içeren bilimsel yayın.
Ortak ata: Birden fazla grubun evrim sürecinde köken aldığı
atasal form ya da canlı türü.
Ökaryot: Zarla çevrili gerçek organelleri bulunan, gelişmiş
hücre tipi.
Parafiletik: Kendilerine en yakın ortak atadan evrilerek gelişen
tüm grupları içermeyen, birden fazla ortak atadan evrimleşerek gelen.
Paratip: Yeni bir tür tanımlanırken kullanılan, holotip ve
allotip dışında kalan tüm diğer teşhis örnekleri.
Parazit: Başka türden bir canlının içinde ya da üzerinde,
kendisine besin ya da barınak sağlayacak ve diğer canlıya zarar verecek şekilde
yaşayan organizma, asalak.
Partenogenez: Döllenme gerçekleşmeksizin embriyo ya da tohum oluşumuyla
sonuçlanan bir eşeysiz üreme tipi.
Plantae: Kara ve su ortamında yaşayan çeşitli damarlı ve damarsız,
çiçekli ve çiçeksiz bitkileri içeren âlem, bitkiler âlemi.
Plesiomorfik: Değişmeden gelmiş, atasal (karakter).
Polimorfizm: İkiden fazla morfolojik özellik gösterebilme durumu,
çok formluluk.
Politipik
cins: Birden fazla tür içeren cins.
Popülasyon: Aynı türden bireylerin belirli bir coğrafyada oluşturdukları
yaşama birliği.
Prokaryot: Zarla çevrili gerçek organelleri bulunmayan, organel
içerikleri hücrenin belirli bölgelerinde yoğunlaşmış halde yer alan basit hücre
tipi.
Protista: Ökaryot bir hücrelileri ve ilkel çok hücreli organizmaları
içeren âlem, protistler.
Redeskripsiyon: Çok yüzeysel tanıtılmış ya da adı verilmiş ancak
tanıtılamamış olan türleri bilim dünyasına detaylı biçimde tanıtmak amacıyla hazırlanan
yayınlar.
Revizyon: Bir familyanın tamamını ya da bir kısmını, bir cinsi
ya da türler grubunu taksonomik açıdan toplu halde ele alan, bu taksonları aynı
yayın içerisinde teker teker inceleyen bilimsel yayın.
Sınıf (=Classis): Alt sınıf, takım ve bunların altındaki kategorilerin
bağlı bulunduğu yüksek taksonomik kategori.
Sınıflandırma: Canlıları gruplandıran ve bu grupları derecelendiren
bilim dalı.
Sibling
tür: Dış görünüşleri bakımından birbirlerine
çok benzeyen ya da aynı olan, iki ya da daha fazla farklı tür.
Simpatrik
tür: Aynı cinse bağlı olup, aynı coğrafi
alanda yayılış gösteren türler.
Sinonim: Aynı türlere, farklı araştırmacılar tarafından farklı
adların verilmesi durumu, bir türün esas alınan bilimsel adı dışında sahip olduğu
diğer adlar, eş anlamlılık.
Sistematik: Canlıların birbirleriyle evrimsel akrabalık ilişkilerini,
benzerlik ve farklılıklarını inceleyen bilim dalı.
Şube (=Phylum): Alt şube, sınıf ve bunların altındaki kategorilerin
bağlı bulunduğu yüksek taksonomik kategori.
Takım (=Ordo): Alt takım, aile ve bunların altındaki kategorilerin
bağlı bulunduğu yüksek taksonomik kategori.
Takson: Belirli bir hiyerarşiye göre sınıflandırma bütününe
yerleştirilmiş, bir kategori olmaya yetecek kadar diğer gruplardan farklılıklar
taşıyan, kendi aralarında belirli ortak özelliklere sahip, herhangi bir derecede
bulunan taksonomik grup.
Taksonomi: Canlı türlerini belirli bir düzene sokmaya çalışan,
bu amaca yönelik ilkeler geliştiren, canlıları tanımlayan, anlatan ve adlandıran
bilim dalı.
Taksonomist: Taksonomi alanında çalışan araştırmacı.
Tribü: Bir alt familyanın çok fazla sayıda cins içermesi
durumunda, birbirine çok benzeyen cinslerin bir araya getirilmesiyle oluşturulan
gruplar.
Tür (=Species): Birbirleriyle çiftleştiklerinde verimli nesiller
veren, genellikle birbirlerine yüksek derecede benzeyen, ortak bir gen havuzuna
sahip olan doğal popülasyonlar.
Tür teşhisi: Belirli karakterlerin incelenmesi ve yorumlanması
yoluyla, bir canlının hangi türe ait olduğunun belirlenmesi.
Vektör: Sıklıkla zararlı özellikte olan bir canlıyı, kendi
vücudunda taşıyarak başka bir canlıya ileten (canlı).
Yüksek kategori:
Dereceli bir sınıflandırmada, aynı düzeydeki
tüm taksonların içine yerleştirildiği grup.
Yüksek takson: Kendisiyle aynı derecede bulunan diğer taksonlardan
kopmalarla ayrılmış olan yakın türler topluluğu.