fl-1.jpg
fl-2.jpg
fl-3.jpg
Hologram monitörler Geleceğin teknolojisi görüntüleri monitörün dışına taşıyor.
fl-4.jpg
Robotlar İşçi, temizlikçi, kedi, köpek, hatta dövüş sporlarında dayak yiyen yardımcı bile oldular ama artık en önemli konser salonlarında insanların alkışlarını toplamak için sanatçı robotlar geliyor.
■ Öğrencilik yıllarında herkes bir kez olsun flüt çalmıştır. Müzik derslerinde öğretmenle­rin en çok sevdiği, taşıması kolay, öğrenmesi, çalması kolay, blok flüt olarak adlandırılan bu enstrümanın bir de mikadan seri halde üretil­diğini ve çok ucuza mal edildiğini hatırlarsı­nız. Ancak gerçek konser flütleri okullarda kü­çük öğrencilere çaldırılan flütlerden çok fark­lıdır ve üstelik tamamen farklı bir düzeneğe sahiptir. Küçük öğrencilerin kolayca üfleyip çalabildiği blok flütlerinin aksine, hava yan flütlerin başındaki deliğe dışarıdan üflenir ve eğitimsiz dudakların flütü doğru çalabilmesi bir yana, ses çıkartabilmesi bile çok zordur. Müzik akademilerinde flüt Öğrencilerine uzun süre dudak eğitimi verilir, hatta flütçüler du­daklarını forma sokabilmek için hayatları bo­yunca egzersiz yapmak zorunda kalırlar. El­bette, tüm bu bilgi ve flütün ne kadar zor bir enstrüman olduğunu bilmek, flüt çalan bir ro­bot haberini de ilginç kılıyor.
Japon Takanishi Laboratuvarlarında 1990'dan beri geliştirilmekte olan flüt çalan robot, "anthropomorphic flutist robot" veya kod adıyla WF-4, basitçe bir tanımlamayla, flüte bava üfleyen ve parmakları İle hafızası­na yüklenmiş notaların perdelerine basan bir
mekanizma gibi görünüyor; ancak her şey gö­ründüğünden çok daha farklı.
"Anthropomorphic flutist robot" tanımı, robotun flüt çalan bir insanın organlarını tak­lit etmeye çalışmasından geliyor. Parmakları, ciğerleri, dudakları, kolları ile WF-4 profesyo­nel bir flütçün ün yapabildiği her şeyi yapabil­mek için tasarlanmış. Takanishi uzmanları, en fazla dudakların yaratılmasında zorlanmışlar; çünkü şekilden şekle giren eğitimli bir flütçü dudağını, silikon ve kauçuk benzeri materyal­lerle modelleyebilmek İçin uzun bîr uğraş ver-
fl-5.jpg
Sahne performansı: Robot gerçek müzisyenlerle sahnede müzik çalabiliyor.
CHIP ARALIK 2004
fl-6.jpg
misler. Zira, robotun flütü doğru bir şekilde çalabilmesi için neredeyse gerçek insan dudaklarına ihtiyacı varmış. Takanishi'deki mühendisler WF-4 modeline ulaşıncaya ka­dar, önceki 3 modelde, WF-1, WF-2 ve WF-3'te en büyük sorunları robotun dudaklarında yaşamışlar. Notaların şid­detini verebilmek için dudak hareketlerine ihtiyaç duyan robotlar, dudak yeterince geliştirilemediği için düzgün bir performans sergileyememişler. Ancak, WF-4 ile bu soru­nun üzerine gidildiğinde robot ünlü flütçülere eşlik edebi­lecek derecede güzel çalmaya başlamış.
Robotun gövdesi ise büyük bir akciğer olarak tasarlan­mış. İçinde dudaklara hava gönderen bir hava kompresörü olan gövde modülü, gerçek bir flütçüde olduğu gibi, nota­ların doğru yerlerinde içine hava çeken ve dudakla bağlan­tılı şekilde, istenilen şiddette ve hızda üfleyen bir kontrol mekanizması ile donatılmış.
Robotun bağlantı halinde olduğu MIDI'ye, hangi notayı ne zaman çalacağını gösteren bir algoritma yüklenmiş. Böylece robotun parmakları doğru zamanlarda gerektiği kadar açılıp kapanarak flütün çalınmasını sağlamış. Par­maklar bir saniyede sekiz defa açılıp kapanacak şekilde ta­sarlanmış.
Müzisyenler müzik aleti çalabilme yetilerinin yanında sahnede birbirleri ile uyum içinde olmak zorundalar. Çal­maya birlikte başlamak, birlikte bitirmek, aynı notaları ay­nı anda çalabilmek için devamlı birbirlerini gözetmek zo­runda olan müzisyenlerin bu özelliğini WF-4'e kazandıra­bilmek için, birtakım alıcılar kullanılmış. Robotla aynı sah­neye çıkan diğer flütçü, flütün ucuna bir mikrofon, kolları­na hareketini algılayacak bir sensör, karnına nefes alış ve­riş düzenini ölçecek bir aygıt ve ayaklarının altına da başka bir sensör koyarak robotun kendisiyle uyum içinde çalma­sını sağlayabiliyor. Sahne arkadaşının üzerindeki sensör-lerden gerekli sinyalleri alan robot, kendi performansını da bu sinyallere göre düzenliyor; temposunu artırıyor, düşü­rüyor, duruyor, çalıyor veya nefes alıyor.
İlk bakışta çok basit bir mantığa sahip olduğu düşünül­se de, üzerinde 14 senedir çalışılan bir proje olan flüt çalan robot, hala son haline ulaşmış değil ve belki düzeltilecek pek çok yanı var. Gerçi bir insanın bile flüt çalmak için onlu yaşlarından itibaren eğitimine başladığını ve konservatu­arı bitirdikten sonra dahi kendini geliştirmeye devam et­mek zorunda olduğunu düşünürsek, bir robotun 14 sene­de sahnede usta flütçülere eşlik edecek düzeye gelmesinin büyük bir başarı olduğu anlaşılır. & Bilgi için: www.takanishi.mech.waseda.ac.jp/fl ute/index,htm
Cem Şancı, cemsatici@chip.com.tr