b 2.htm

html> b 2.htm

tabiî ki bir entomolog (böcekbilimci) için değil. İşte bu site de Londra'daki Doğa Tarihi Müzesi tarafından profesyoneller için hazırlanmış. Bu anların bazıları değişik "formaları" İle kolayca ayırt edilebilirken, bazılarını şöyle İyice bir evirip çevirmeden sınıflandırabilmek neredeyse olanaksız. Onun İçin site, alfabetik sıraya ya da bölgelere göre düzenlenmiş açıklamalı tür listelerinin yanı sıra, bu hayvanların üzerine tıklayarak büyütebileceğiniz eşey organlarının fotoğraflarını bile içeriyor.

www.nhm.ac.uk/entomology/bombus/i

ndex.html

Virüs Defilesi

Bombus arılarını öteki arı türlerinden ayırt etmek kolay. Çok daha iriler, tüylüler ve toparlaklar. İnsanın eline alıp sevesi geliyor. Bu kadar farkı gözleyebilmek, biz amatörler için yeterli olabilir. Ama

Belki üreme organları yok; ama kıyafetleri son derece renkli. Tabii bu iki site, üreme işini içine girdikleri hücrelere yaptıran bu hastalık etmenlerinin şıklığıyla ilgilenmiyor yalnızca. Bir virüsün kabuğunun yüzeyi, hücreye nasıl girdiğini ya da bazı hücrelerden nasıl kaçındığını gösteriyor. La Jolla'daki (California) Scripps Araştırma Enstitüsü tarafından hazırlanan birinci sitede, 200 virüs tanıtılıyor. İsimlerinin üzerine tıkladığınızda virüslerin görüntülerini, kabuk mimarilerini, bunları meydana getiren parçalan ve birbirleriyle etkileşimlerini görebiliyorsunuz. Wisconsin Ünivesitesi'nce hazırlanan ikinci sitede de çizim ve animasyonlarla 30 ayrı virüs tanıtılıyor. * viperdb.scripps.edu ** rhino.bocklabs.wisc.edu/cgi-bin/virusworld/virustable.pl

Öteki Astronotlar

İnsan, ayağını Ay'a bastı. Önümüzdeki yıllarda hedef Mars. Uzay istasyonlarındaki görevleri, uzay yürüyüşlerini saymıyoruz bile. Özetle uzay, türümüz için yeryüzü-yeraltı, suüs-tü-sualtı gibi yeni bir yaşam ve araştırma ortamı

haline geldi. Ancak NASA

araçlarının müşterileri, yalnızca insanlar değil. Yeşil biber bitkisinden, İribaşlara ve deniz analarına, köpeklerden maymun ve şempanzelere kadar dünyamızın pek çok başka sakini de bu yeni ortama çıkmış, deneylerde görev almış. NASA tarafından hazırlanan bu sitede bu tür 900 deney konusunda bilgiye ulaşabiliyorsunuz. Isda.jsc.nasa.gov

BİLİM ve TEKNİK 20 Mart 2005

BilimNet

Hem de Öğretmenle. Bu eğlenceli müzik sitesinde, müziğin yanında ayrıca nasıl rap yapılır, nasıl ve han aralıklarla el çırpılır, hangi ritm aleti ör: davul, jembe (bizim darbukaya benzer bir enstruman) nasıl gelişmiş, nasıl çalınır vb. gibi bilgiler, görüntülü anlatımlar ve videolarla açıklanıyor. Sitenin belki en önemli bölümü, aklınıza takılan bazı sorulara verilen yanıtlar, ör: Neden

Himalayalar'daki kar , adamından tutun, koca gemileri bir anda görünmez kılan deneylere kadar pek çok "bilimsel gerçek" kulaktan kulağa, bir web sitesinden ötekine dünyayı dolaşıyor. Üstelik her yıl bunlara yenileri katılıyor. California'daki Sacramento City College'dan Profesör Robert

Oluşum sürecinde, ama yine de zengin bir site. Genetiğe giriş düzeyinde konular, popüler bir dille yazılmış kısa makalelelerle anlatılıyor. Sitenin en ilgi çekici köşesi olan animasyonlar, küçük bir çeşni paketçiğiyle karşınızda; ancak, 500 kadar animasyonun siteye konması için çalışmalar yürütüldüğünü öğreniyoruz. Türkçe site dediğimize göre, umarız bunlar Türkçe'ye de çevrilir. Öteki bilim sitelerine linkler de sitede erişebildiğiniz bir kolaylık. Bu güzel çalışma, eminiz İleride daha da zenginleşecek.

www.genbilim.com

Carroll tüm bunları günlüğüne kaydedip inceliyor The Skeptic's Dictionary (Kuşkucu'nun Sözlüğü) adlı bu sitede 400'den fazla sahte bilim ürünü ya da batıl inanç, Prof. Carroll tarafından eğlenceli bir üslupla tezgahtan geçiriliyor.

skepdic.com

Daha önce de bu

köşede belirttik. Bilimle fazla haşır neşir olmayanları, kulağa bilimselmiş gibi gelen İfadelerle süslenmiş iddialara inandırmak çok kolay. Ayrıca bu işin profesyonel tüccarları da var. Kimi para için, kimi şöhret için sürdürüyor bu mesleği.

BİLİM veTEKNİK 22 Nisan 2004

BilimNet

Sanal Güneş Sistemi

İşte size çok sayıda "çok"u olan bir site daha: Çok iyi tasarlanmış, çok öğretici, çok eğlendirici ve Övgüye değer çok sayıda başka özellik. Güneş sistemini tanımaya, önce temel gökbilim kurslarıyla başlıyorsunuz. Ama, Öyle sıkıcı cinsinden değil. Kendiniz deneyerek, görerek. Örnek: Güneş'in büyüklüğünü istediğiniz ölçeğe ayarlayın, sonra gezegenlerin ve öteki gökcisimlerinin o Ölçekteki büyüklüklerini izleyin. Ya da evrenin yaşını bir yıla indirin ve bugüne kadar ne kadar zaman geçtiğini öğrenin (tabii ki 1 yıl), ama daha ileri gidelim; örneğin dünyamız ne zaman kavrulacak, öğrenmek istemez misiniz. Sitede başka dersler de var? İsterseniz, Güneş Sistemimizin içinden şöyle küçüğünden ya da büyüğünden bir serseri yıldız geçince o düzenli yörünge dairelerinin ne hale geldiğini, dokuz gezegen kardeşten hangilerinin yuvayı terkedeceğini öğrenin. İsterseniz, gezegenimiz çevresinde dolanmakta olan gökcisimlerinin hangi yıl bize ne kadar yaklaşacağını seyredin, isterseniz de göktaşlarının hızları, kütleleri gibi değerlerle oynayıp

yörüngelerini değiştirin. Profesyonel gökbilimciler de denklemlerdeki değerleri değiştirerek sonuçlardaki değişimleri izleyebilirler.

janus.astro.umd.edu

Klikiti Klik Klak

Tabii, kaslarımız

olmadan, onları

yönlendiren beynimiz ve

sinir sistemi olmadan

içimizdeki iskelet

dansedemiyor; ama onu

hareketsiz, hantal bir

yapı iskelesi gibi

düşünmek de yanlış

olur. Aksine,

iskeletimize biraz

yakından bakıldığında

son derece hareketli bir

manzara görüyoruz. Hücreler harıl harıl eskimiş kemik

dokusunu yıkarak yerine yenisini oluşturacak maddeleri

taşıyorlar. Amerikan Kemik ve Mineral Araştırmaları

Derneği'nce desteklenen bu site, hem lise hem de tıp

öğrencilerine hitap edecek düzeyde. Eğitici metinler,

kemik yapısıyla ilgili temel bilgilerden, testosteron ve

kortizol gibi hormonların iskelet üzerindeki etkilerine

kadar çok çeşitli konulan kapsıyor, Basit animasyonlarla,

örneğin osteoblast ve öteki hücrelerin, mineralleri üzerinde

toplayacak kollagen maddesinden yapılı bir ağ örerek bir

kırığı nasıl iyileştirdiğini izleyebilirsiniz. Ayrıca egzersizle

ilgili eğlenceli bir köşede de, voleybolun iskelet İçin neden

hokeyden daha iyi olduğunu öğreniyorsunuz.

(Yanıt: kemik yoğunluğunu daha çok artırdığı için).

Zaten devasa Ölçülerde bir gökbilim atlası, geçtiğimiz ay içinde boyutlarını iki katma çıkardı. 200 gökbilimcinin gece gökyüzünün dörtte birinin haritasını çıkarmak için çalıştığı Sloan Sayısal Gökyüzü Taraması adlı projenin yönetimi, ikinci veri paketini açıkladı. Buna paket demek ne kadar garip geliyorsa, çanta, denk, katar demek de bir o kadar garip. Çünkü 38 milyon yıldız, gökada ya da kuasarla İlgili yer ve parlaklık ölçümleri, daha önce açıklanmış olan 50 milyon gökcismine ait veriye eklendi. Ayrıca, toplam 88 milyon gökcisminden 300.000 kadarının da ışık tayfları ve kırmızıya kayma düzeyleri veriliyor. İyi gözlemler!... www.sdss.org/DR2

Nisan 2004 23 BİLİM ve TEKNİK

fflf fil LİMİTE E

BilimNet

mız tüm görkemiyle sunuyor. Sitede Güneş Sistemimiz, gökadamız Samanyolu ve ötesi ve evrendeki öteki yapılar, optik, morötesi, kızılötesi, X-ışını, gama ışını ve radyo dalga boylarındaki görüntüleriyle tanıtılıyor. Açıklamalar İçine serpiştirilmiş çok sayıda link ve video, siteyi bir gün boyu içinden çıkamayacağınız bir sanal evren gezisi haline getiriyor.

http://coolcosmos.ipac.caitech.edu/cosmi c_classroom/multiwavelength_astronomy /multiwavelength astronomy/

Uzay Gözlükleri

Gözümüzün algılayabildiği görünen (optik) ışık, elektromanyetik ışınım yelpazesinin (tayf) çok dar bir bölümünü oluşturuyor. Böyle olunca da gece gökyüzünde gör-

Kansas'ta Eski Savaşlar

Kansas Deyince eski "western" filmlerinden ya da Red Kit'ten biliyoruz işte. Kovboylarla kızılderililerin at koşturdukları, kanunsuzların kol gezdiği topraklar. Bundan milyonlarca yıl önce bu bölgenin manzarası hayli değişikti. Bölgedeki ova ve dağların yerinde sığ bir deniz uzanıyordu. Ancak, o zamanlarda bile anlaşılıyor ki barış çubuğu ender olarak tüttürülüyordu. Denizdeki sucul dinozorlarla akrabaları ve bunlarla köpek balığı türleri arasında ölüm-kalım mücadeleleri sürüyordu. Sitede, bu canlılar hakkında ayrıntılı bilgilerin yanısıra, fosilleşmiş bir mozazor omurga parçasının üzerindeki köpekbalığı dişlerinin anlamını ilginç bir hikayeyle Öğrenebilirsiniz. www.oceansofkansas.com

çeğin çok sınırlı bir bölümü oluyor. Oysa birçok yıldız elektromanyetik tayfın öteki bölgelerinde çok daha şiddetli ışınım yayıyor. California Teknoloji Enstitüsü'nce hazırlanan bu site, evreni gözlerimizle algılayamadığı-

Sevelim Ama Dikkatli

Eskiden bir tekir ya da pamuk bilirdik, bir de çomar. Şimdiyse evde beslediğimiz sevimli dostlarımız arasına egzotik türler de katıldı, kaplumbağasından tutun, maymuna, guanasına hatta piranhasına kadar... Afacan yavru tekirle oynamak ya da kara burunlu , mahzun bakışlı kangalla güreşmek güzel de, masum

bir iki yara bere ya da farkında olmadığımız parazitler, bazen başımıza ciddi işler açabiliyor. Ateşli kedi tırmığı hastalığı ya da kaplumbağadan bulaşan salmonella gibi. İşte bu sitenin amacı da hayvanseverlere ev hayvanlarından bulaşabilecek hastalıkları tanıtmak ve çarelerini göstermek. www.cdc.gov.healthypets

de bir umut ışığı yanıyor gibi: ABD'deki Cornell Üniversitesi'nce hazırlanan 3D Body Scanner (Üç Boyutlu Beden Tarayıcı) sitesi, yüksek teknolojinin moda endüstrisiyle evlenmesi halinde bu gibi dertlerin kısa yoldan ortadan kalkacağını muştuluyor. Tarayıcı, çok kısa bir süre içinde bedenden yaklaşık 300 000 kadar ölçü alarak sizin bir kabartma haritanızı oluşturuyor. Daha duyarlı ölçüler sayesinde imalatçılar da bedeninizden akmayan ya da dikişleri patlayacak kadar gerilmeyen giysiler yapabilecek. Ayrıca, bir kez kalıbınıza kavuştunuz mu, soyunma odası kabusuna da son. Yapacağınız tek şey elbiseleri İnternet'te üzerinize giyip çıkarmak.

www.explore.corneli.edu/bodys-canner

Kalıp Gibi Oturan Giysiler İçin

Boyunuz uzun. Giydiğiniz pantolonun paçaları biraz yukarıda kaldı. Ceketin kolları da bileklerinizin hayli üzerinde. Mecburen birkaç numara büyük beden alacaksınız. Ancak bu sefer de pantolonun içinde dönün durun. Cekete de düğme değil, kuşak lazım. Hadi bir tane uydurdunuz; o da pilili, pantolon şalvar gibi iniyor. Duble deseniz, alıştığınızın yarısı kalınlıkta. Daracık kabinde kan ter içinde giy çıkar dur, yine boşuna . Nedeni, hazırgiyim sanayiinin bedenleri üç-beş standart modele göre belirlemesi. Ama artık ortalamaya uymayanlar için

Bizden yeterince uzakta meydana geldiklerinden olsa gerek, ikide bir patlak veren, okyanus kıyılarındaki yerleşimleri hallaç pamuğu gibi atan kasırgalara pek dikkat etmeyiz. Oysa Atlantik ve Pasifik kıyılarında yaşayan insanlar bu kasırgaların isimlerini ezbere bilirler. Eskiden yalnız kadın isimleri konurken, feministlerin zorlamasıyla bu yıkıcı rüzgarlar artık erkek adı da almaya başladılar. Sitede 1968 yılından beri büyük yıkıma yol açmış 100'den fazla kasırganın meteoroloji uydularıyla alınmış görüntülerini İzleyebilirsiniz. www1.msfc.nasa.gov/newsroom/came x/camphotos.html

BİLİM ve TEKNİK 22 Eylül 2003

BilimNet

Hawaii Adaları, Pasifik Okyanusu levhasının magma tabakasının derinliklerinde bulunan bir "sıcak nokta" üzerinde kaymasıyla ağır ağır oluşan adaların meydana getirdiği bir zincir. Bu adalar da moda deyimiyle bir "biyolojik sıcak nokta" oluşturuyor. Anlamı, endemik türlerdeki zenginlik. Milyonlarca yıl dış dünyadan yalıtılmış olarak kalmış adalarda başka yerlerde görülmeyen bitkiler gelişmiş. Örneğin, resimde görülen ve doğadaki sayısı artık yalnızca 20'ye inmiş olan nanu {Gardenia brighamii) ağacı. Tehdit Altındaki Hawaii Ekosistemleri Projesi kapsamında kurulan sitede 900 kadar bitkinin görüntülü tanımı yapılı-yor. Bunlar arasında adalara daha sonra sokulan ve yerli türlerin aleyhine hızla yayılan istilacılar da tanıtılıyor. www.hear.org/starr/hiplants/index.html

İnsanlık Serüveni

Arizona Devlet Üniversitesi tarafından hazırlanmış bu site, insan evrimi sitelerinin en başarılılarından. Sürükleyici videoları, destekleyici siteleri, primat kafataslarını 360 derece döndürebildiğiniz karşılaştırmalı anatomik bilgiler köşeleri, sergileriyle, insanın ilkel türlerinden günümüze kadar nasıl geldiğini açıklıyor. www. becominghuman.org

Ev Yapımı Fizik

Oyuncakları

Hemen her bilim dalında olduğu gibi, fizikte de yalnızca kitap ya da karatahta, alınabilecek tüm randımanı (ve tabii zevki) sağlamıyor. İnsan biraz da öğrendiklerini pratiğe dökmek istiyor. Bu, özellikle geleceğin bilim İnsanları olacak ilkokul ve lise öğrencileri için geçerli. Anlaşılıyor ki, bu İş için öyle büyük donanımlı laboratuvarlara da gerek yok. Bu sitede açıklamalarıyla gösterilen deneyleri uygulayarak mıknatıslan havada asılı tutabilir mıknatıstan "Gauss toplan" ateşleyebilir, kendi radyonuzu, güneş pilinizi, buharlı geminizi, roket motorunuzu, hatta "hidrojen bombanızı" yapabilirsiniz! www.scitoys.com

Biyoloji, çağımızda itibarı yükselen bir bilim dalı. Ancak öteki disiplinlerle içice geçen alt dalları, hergün yeni buluşlarla genişleyen bilgi birikimiyle öğrenmesi giderek karma-şıklaşan, güçleşen bir bilim. Arizo-1 na Üniversitesi (Tucson) araştırma-cılarınca hazırlanan bu site de içerdiği görüntüler, çizimler, sözlükler ve küçük testlerle biyoloji öğrenimine biraz renk getirmeyi hedefliyor. Sitenin en güzel köşelerinden biri de çeşitli organizmaları, hayvan ve bitki hücrelerini interaktif Java araçlarıyla tanıtan bir link. www.biology.arizona.edu

Üstelik kaşar peynirini kaptırma tehlikesi de yok. Zekaları ile ünlenen kızıl tilkilerin yaşamı, doğumlarından yetişme çağlarına, yeni aileler kurmalarına kadar güvenli bir uzaklıktan sunuluyor. Bu arada köpeklerle akraba bu hayvanların kedileri andıran özelliklerini de (bir çizgi haline gelebilen gözbebekleri, duyarlı uzun "bıyıklar" vb) öğreniyoruz. www.foxforest.corn

BİLİMveTEKNİK 22 Kasım 2003

BilimNet

bir yutturmaca olduğuna inanmış, kimi 1947 yılında Roswell kasabasına zorunlu İniş yapmış araç ve içinde "ölü ele geçirilen" uzaylıların ABD hükümetlerince bir "devlet sırrı" olarak saklandığına—Marslıların bizim görüp yardımlarına koşmamız için gezegen üzerinde dev bir surat kabartması İnşa etmiş oldukları da 1976 yılında Viking uzay aracınca görüntülenmedi mi? Tabii, her yaz İngiltere'nin kırlık bölgelerine inip buğday tarlalarında karmaşık fraktal desenler çizme alışkanlığında-ki uzaylıları da unutmamak gerek. İnsanlığın alacakaranlık şafağında uzaydan gelerek soyumuza uygarlığı öğreten "paleoastronotlar" da popüler bir hurafe konusu. Bu alanda tüm zamanların en iyi tüccarı Erich von Da-niken'in ustalığına yaklaşan bir uydurma da Afrika'da ilkel bir kabilenin Sirius yıldızı çevresindeki bir geze-

Gökbilim Palavraları ve Gerçek

Ne yazık ki pek çok insan bazı olguların arkasındaki basit gerçekleri öğrenerek anlamak yerine, heyecan tüccarlarının uydurmalarından etkilenme yolunu seçiyorlar. Bu, özellikle insanların büyük çoğunluğunun ilgisini çeken gökyüzü olaylarında söz konusu. Gerçi üniversitede gökbilim öğrenimini seçenler ya da bilimle ilgilerini gerçek popüler bilim dergileriyle sürdürenler, gerçekleri öğrenme şansına sahip oluyorlar; ama gizeme, açıklanamayana olan düşkünlük ya da heyecan tiryakiliği pek çok insanın tedaviyi reddetmesine yol açıyor. Televizyonlarda X-Files ve benzeri "sahte bilim" programlan da hastalığı derinleştiriyor. Kimi Ay'a Amerikalı astronotların ayak basmasının NASA tarafından gerçekleştirilen ve (nasılsa) 40 yıldır gizlilik perdesi altında tutulan

genden gelen uzaylılarca eğitilmesi. Kanıt mı? Do-gon kabilesinin yaşlı bilgelerinin gökyüzündeki en parlak yıldız olan Siri-us'un aslında bir ikili yıldız sistemi olduğunu ve Güneşimizden çok daha büyük olan yıldızın bir de beyaz cüce eşi olduğunu ve bu beyaz cücenin çok yoğun bir maddeden yapılı olduğunu, daha bu özellikler Batılı gökbilimcilerce keşfedilmeden İki Fransız antropologa söylemeleri. Pasifik Astronomi Derneği tarafından hazırlanmış bu sitede bunlar ve benzeri hurafeler ayrıntıları İle anlatıldıktan sonra uzmanlarca yazılmış makale ve kitaplarca çürütülüyor. www.astrosociety.org/education/resour-ces/pseudobib.html


	-	azalmasına yol açtıkları için avlanabilmişler. Bu periyodik geçişler, gökbilimcilere gezegenin boyutları, yörünge hareketi ve atmosferi hakkında bilgi sağlıyor. Ancak bu bilgilerin güçlendirilip ge-nelleştirilebilmesi için böyle çok sayıda "transit
	Yıldız Avına Davet
	geçiş"in saptanmasına ge-Gökbilimciler şimdiye kadar reksinim var. İşte profesyonel Güneş benzeri yıldızların çev- gökbilimciler de bu amaçla resinde dolanan 100'den fazla küçük teleskoplanyla gökleri gezegenin varlığını belirledi- tarayıp yıldız ışıklarında periler. Bunları yakalamada ge- yodik azalmaları yakalayabile-neilikle kullanılan yöntem, yıl- cek amatörlerden kurulu bir dizin hareketinin uzun süre gözlem ağı oluşturma amacıy-gözlenmesi ve bu hareket la bu siteyi kurmuşlar. Sitede üzerinde çevredeki gezegenle- teleskop sahibi olup da ava rin çekim gücünden kaynak- katılmak isteyenlere gezegen lanan düzenli değişimlerin be- geçişlerinin nasıl belir-lirlenmesî. Yani Güneş-dışı ge- lenebileceği konusunda zegenlerin hemen hepsi bu pratik bilgilerden başka, "yalpa" etkisi sayesinde belir- gerekli malzemenin nasıl sağ-Ienmiş. îkisi dışında... Bunlar- lanabileceği konusunda ipuç-sa, Önünden geçtikleri sırada lan ve kullanılabilecek Özel yıldızlarından gelen ışığı bîr yazılımlar tanıtılıyor, ölçüde perdeleyip şiddetinin transitsearch.org

Mantar Bulutlan

İlk Atom

bombalarının

Japonya üzerine

atılmasının

üzerinden bu yana

58 yıl geçti. Çeşitli

silahsızlanma girişimlerine karşın süper devletlerin

üzerlerindeki tekeli kaldırmaya yanaşmadıkları ve

sürekli olarak geliştirdikleri bu silahlarla ilgili bilmek

isteyebilecekleriniz, zengin bir kronoloji, görüntüler,

açıklamalar ve sözlüklerle birlikte sunuluyor.

www.atomicarchive.com

Hesabınızı Google Görsün

Bir alan hesaplamasını Q _r ,o\_k: «..;.;,. "' ;^^ farklı birimlerle yapmak gereği ortaya çıktı. Ya da; kaç feet kaç _r ÜTk^*^ ışıkyılı eder? Logarit- ^^^^^^^^^^^^_

ma, sinus, cosinus, faktoryel ya da üsteller gibi matematiksel fonksiyonlar için de çaresiz kalan el kalküla-törünüze kızmanıza gerek yok. Google arama motoru- I na başvurmanız yeter. Aklınıza gelebilecek daha ayrıntılı sorular için aşağıdaki adrese bakabilirsiniz. www.google.com/heip/features.htrnl#caiculator

Kasım 2003 23 BİLİM veTEKNİK

BilimNet

türürsünüz?) ya da bildik sorunlara alışılmadık çözümler (Sümüklüböcekleri yok etmek İçin onlara bira ikram edin; Mayanın kokusunu bardağın içine kadar takip edip boğuluyorlar) hepsi bu sitede. "Bunları biliyor muydunuz?" (Aysberg marulunun popülerliği, sert göbeğinin taşıma sırasında hırpalanmaması). Bir köşede de bitkilerle, tozlaştırıcıları arasındaki ilişkiler, aralarındaki aşk mektuplarıyla anlatıldıktan sonra bilimsel açıklamaları yapılıyor. (Bombus arısından lavanta çiçeğine: Gözlerimde binlerce görüntün belirdi...) www.exploratorium.edu/gardening

Zaten zevkli olan bir uğraşı, ilmini öğrenerek daha zevkli bir hale getirmek elinizde. Toprağın verimini koruyan bakterileri mi Öğrenmek istiyorsunuz, yoksa günümüz bitkilerinin uzak geçmişteki ecdadını mı? Aklınızı kurcalayan garip sorulara yanıt-lar (ör: kesilmiş tırnaklarınızı ziyan etmeden nasıl kompost haline dönüş-

Vücut Ressamları

Ama bunlar daha çok görünen kısımların altını çizenler. 16.-19. yüzyıllar arası, anatomi biliminin büyük çıkış yaptığı bir dönem. Bu dönemde anatomik çizimler de önemli bir gelişim gösterdi. Basit çizimler giderek daha gerçekçi görüntülere dönüştü, renklendi. Toronto Üniversitesi (Kanada) Kütüp-haneleri'nce hazırlanan "Anatomia" adlı online sergide, 95 ayrı tıp kitabından seçilmiş 4500 görüntüye erişebilirsiniz.

link.iibrary.utoronto.ca/anatomia/app-lication.index.cfm

Yabanıl Adres Defteri

Gösterişli kürkü ya da tüyleriyle hayran kaldığınız hayvanın nerede yaşadığını bir türlü hatırlayamadınız. Adı da dilinizin ucunda; ama... Sorun değil. Sitede 30.000'den fazla memeli, sürüngen, çiftyaşamlı ve kuş türünün dünyadaki 825 ekoloji alanının neresinde yaşadığını, benzer özelliklere sahip yerleri ve benzer özellikteki hayvanları öğrenebiliyorsunuz. Ayrıca siteyi coğrafi olarak da tara-

yabiliyorsunuz. Yani üzerine tıkladığınız bölge ya da kentte yaşayan türleri de görebiliyorsunuz. http://www.worldwildlife.org/wildfinder/

Çiçeklerin Güzellik Yarışması

Gökteki Tablolar

Evvel Zaman İçinde...

Ama iyice evvel! Şöyle birkaç mil-

"Birden bulutların arasından belirdiler". Pek çok heyecanlı UFO raporuna kaynaklık eden merceksi bulutlar, genellikle dağların arka eteklerinde zirveyi aşıp hızla aşağı inen hava akımlannca biçimlendiriliyor. ABD'deki Atmosfer Araştırmaları Üniversite Kurumu'nca hazırlanan bu sitede, bunların yanı sıra hava olayları, doğal afetler, kirlilik ve benzeri konularda yüzlerce fotoğraf bulabilirsiniz. www.ucar.edu/imagelibrary

yar yıl geriye gidecek ve günümüze kadar bir zaman yolculuğu yapacaksınız. Jeolojik zamanlarda yaşamış masalsı devlerin (dinozorlar) yanı sıra cüceler (memelilerin ilk örnekleri) Kambriyen döneminin garip deniz canavarları, ünlü Smithsonian Enstitüsü tarafından hazırlanmış bu güzel sitede hep "bir tık ötenizde". www.nmnh.si.edu/paleo/geotime

Sitede doğanın güzelleri jüri önünden teker teker geçiyorlar. Hem de en gösterişli tuvaletlerini giymiş olarak. Vancouver'deki (Kanada) İngiliz Kolumbiası Botanik Bahçesi tarafından hazırlanmış sitede her gün , dünyanın çeşitli ülkelerini temsil eden fotojenik çiçekleri gösteren "Günün Botanik Fotoğrafı" sergileniyor. www.ubcbotanicalgarden.org/potd

BİLİMveTEKNİK 20 Eylül 2005

BilimNet

Koltukta Uzay Turu

Büronuzdaki pencerenizden karşı apartmanın penceresini seyretmekten bıktınız. Bilgisayarınızda da form doldurmak ya da hesap yapmaktan daha farklı bir şey yapmak istedi canınız. Öğlen paydosunda şöyle uzayda bir tur atıp dönmeye ne dersiniz? Örneğin, Mars'ın yamru yumru bir kaya parçası görünümündeki uydusu Phobos'a kısa bir ziyaret, ardından Güneş parlamalarına yakından bir bakış, sonra da 600 ışıkyılı uzaklıkta, Orion Takımyıldı-zı'ndaki kırmızı süperdev Betelgeu-se'e kadar bir uzanış... Uzay gemi-

ötesinde, 100.000'den fazla yıldızı ziyaret edebiliyorsunuz. Ayrıca Celestia Mootherlode adlı ayrı bir site de (**) dışarıdan programcıların katkı yapmalarını sağlıyor. Örneğin siz de eklediğiniz programlarla ziyaret edilebilecek gökcisimlerinin sayısını artırabiliyor ya da listede var olan bir başkasına yeni detaylar ekleyebiliyorsunuz. Celestia'yı hakkını vererek kullanabilmek biraz pratik İstiyor ve sitenin tüm olanaklarından yararlanabilmek için güçlü bir grafik kartı gerekiyor.

* www.shatters.net/celestia ** www.celestiamotherlode.net

niz, Chris Laurel adlı bir yazılım mühendisinin hazırladığı Celestia adlı uzay yolculuğu simulatörü (*). NASA'nın yayınladığı görüntüler ve Hipparcos yıldız katalogu gibi kaynaklar üzerine kurulu programla Güneş Sistemimizde bir gezintinin

Matematik Öğretme Araçları

Matematik öğretmenisiniz: Öğrencilerin boş bakışlarından anlattıklarınızın beyindeki doğru yerlere gitmediğini gözlüyor-sunuz. "Ah, şöyle gerçek yaşamdan somut bir örnek, ya da akıllıca tasarlanmış birkaç grafik olsaydı da uykulu havayı dağıtabilseydik". Artık hayıflanmanıza gerek yok (tabii İngilizce biliyorsanız!). Amerika Matematik Derneği'nce hazırla-

nan bu sitede, lise ve üniversite öğrencilerinin matematikteki hünerlerini artırmalarını sağlayacak araçlar, animasyonlar ve benzeri yardımcılar bol miktarda bulunuyor. Sitedeki egzersizler ziyaretçilere 3 boyutlu denklemlerin çizimlerinden, ikinci Dünya Savaşı'nda Londra'ya düşen Alman füzelerinin dağılımına (Po-isson dağılımı) kadar pek çok konuda örnekle, konuların daha iyi kavranmasına yardımcı oluyor. www.mathdl.org/jsp/index.jsp

Müzikli Fizik

Anlaşılan fizikçiler sanılanın aksine biraz da eğlenmekte sakınca görmeyen insanlar. Meğer laboratuvar

Hareketli

Fizik

Hani derler ya, "Bizim zamanımızda böyle şeyler olsaydı biz böyle mi olurduk?" İşte size bahanenizi

pencerelerinde geç saatlere kadar yanan ışıkların en az bir kıs

The Big Bang Band Traveling Star Show

mı, karatahtaları,

elektronik devreleri değil, solfej defterlerini aydınlatıyormuş. Eskiden beri pek çok fizikçi, bilimi namelere dökmeyi denemiş. Kimi popüler halk şarkılarına fizik yasalarını uyarlamış, kimisiyse yasalar için besteler yapmış. Haverford Koleji (ABD) fizik profesörü Walter Smith'e göre fizikçiler arasında gelenek olduğu anlaşılan amatör besteciliğin, hoş vakit geçirmenin ötesinde bir işlevi de var. Aralarında kendi yazdıkları da bulunan yüzlerce fizik içerikli şarkıyı bu sitede depolayan Smith, bunlarla hem öğrencileri eğlendirdiğini, hem de anlatılanları kolay kavramalarını sağladığını söylüyor. www.haverford.edu/physics-astro/songs

ortadan kaldıracak bir site.

Pennsylvania Eyalet Üniversitesi'nden fizik profesörü Michael Gallis, mekanik, elektrik, manyetizma ve optik gibi konularda 100'den fazla kısa animasyon filmi derlemiş. Öğrenciler, dalga girişimleri, esneme biçimleri vb. gibi grafiklerden sıkıldıklarında, örneğin Ay'ın yörünge hareketini izleyerek tutulmaların neden o denli ender olduğunu öğrenmek gibi daha sürükleyici canlandırmalara bakabilirler. Phys23p.sl.psu.edu/phys_anim/Phys_anim.htm

Eylül2005 21 BİLİM ve TEKNİK

BilimNet

Sürünerek yaşamak, ya da yaşamın, yerin birkaç cm

üzerinde geçmesi kolay değil. Yine de dünyamızda 5700 kadar sürüngen türünün yaşadığı biliniyor. ABD'deki California Üniversitesi (Berkeley) tarafından hazırlanan bu sitede, bu türlerin hepsi olmasa bile önemli bîr bölümünün tanıtımı yapılıyor. Bir madeni paranın altında saklanabilen Brezilya kurbağalarından, timsahlarla boy ölçüşebilen semenderlere kadar. 1000 kadar tür hakkında bilgilere ulaşabildiğiniz site, 4000'den fazla fotoğrafla desteklenmiş.

Okyanus

Tabanında

Yaşam

oceanexplorer.noaa.gov

Ulusal Okyanus ve Atmosfer Dairesi (NOAA) tarafından oluşturulmuş zengin sitede, okyanusbilimin temel konularıyla ilgili açıklamaların yanısıra neredeyse sınırsız bir fotoğraf, video ve animasyon arşivi bulunuyor. Sitede okyanus diplerindeki sıcak su kaynakları çevresinde yaşayan canlıları izleyebiliyor, çok sayıda deniz canlısı türünü fotoğrafları üzerine tıklayarak büyütebiliyorsunuz. Ayrıca isterseniz denizaltı dünyasının keşfiyle ilgili görüntü ya da videoları izleyebiliyorsunuz. Derinlik sarhoşluğuna dikkat!..

Topraktan Toprağa...

Ölümden sonra ne olacağımız, hepimizin aklından geçmiştir. Ama İyice merak ediyorsanız, tam yerine geldiniz. Ölümün hemen sonrasından, toprağa karışıncaya kadar çürümenin evrelerini görüntü ve videolarla izleyebilirsiniz. Çürümenin hızının neye bağlı olduğunu (örneğin

toprağın nemine, asitlik derecesine, iklime) öğreniyorsunuz. Bedenlerimizin besleyeceği canlıları da önceden tanıma olanağına kavuşuyoruz. Ayrıca, amatör detektiflere de suçluyu yakalatacak adli tıp bilgileri ve örnek olaylara. Örneğin, katil zanlısının yalan söylediği, cinayet kurbanının Ölü bedenini yiyen kurtçukların üç değil, dört günlük olmasıyla ortaya çıkarılıyor. Çok ilginç bir site; ama gece girmeseniz iyi olur... www.deathonline.net/decomposition/index.htm

düşmanlarına karşı önlemini alırken, daha sinsi

düşmanları da gözardı etmemiş. Yengeç, her milimetre kübünde milyarlarca bakterinin kaynaştığı bulanık sığ kıyılarda yaşadığından ve bağışıklık sistemi de bulunmadığından, herhangi bir mikrobu belirlediğinde kanını pıhtılaştırarak yarayı tıkayan bir kimyasala sahip. Bu kimyasalın, şişelenen ilaçların steril olup

olmadığını kontrol için ilaç sanayiinde yaygın olarak kullanıldığını da, birbirine çok benzer

bu iki sitede öğrenmiş olalım.

www.ocean.udel.edu/horseshoecrab

www.horseshoecrab.org

Sağlığımızı Borçlu Olduğumuz Yengeç

Şimdiye kadar pek bilmesek de borçlu olduğumuz canlı, Amerikan atnalı yengeci diye bilinen Limulus polyphemus. Anlaşılan hayvan kalın zırhıyla avcı

BİLİMveTEKNİK 22Ekim 2004

Hamamda Fizik

buluşlarından, yaşam tarzıyla ilgili rivayetlere kadar zengin bir bilgi koleksiyonuna ulaşabiliyorsunuz. Pek çok icadını animasyon ve çizimlerle gösteren sitede, bunlar üzerinde çağdaş bilimcilerin görüşleri de aktarılıyor. Anlaşılan kendisini "Buldum!" naralarıyla hamamdan fırlatan buluş (tacın taşırdığı suyu, aynı kütlede som altından bir başka kütlenin taşırdığıyla karşılaştırmak), çağdaş bilimcilere göre hem çok yaratıcı bir çözüm değil, hem de o zamanlar bulunmayacak duyarlı ölçüm cihazları gerektiriyor. http://math.nyu.edu/ ~ crorres/Archime des/contents.html

Kralın tacının som altından mı, yoksa gümüşle karışık mı olduğu bilmecesini hamamdaki kurnada çözdüğünde heyecanla hamamdan çıplak fırladığı ne kadar doğru bilinmez, ama Arşimed'in dünyanın en büyük üç matematikçisinden biri olduğu konusunda kuşku yok. Pi sayısının ince hesabından, kalkülüsün ilk temellerinin atılmasına kadar pek çok matematik ve fizik buluşu, eski Yunan bilgininin imzasını taşıyor. Bu sitede aynı zamanda

mühendislerin pirlerinden sayılan Arşimed'in bilinen ve fazla bilinmeyen

Jeoloji, üzerinde yaşadığımız Yer'e özgü bir bilim dalı olmaktan çıkıyor. Son yıllarda Güneş Sistemimizde yakından incelediğimiz gezegenler ve bunların uyduları da ilginç jeolojik oluşumlar sergiliyorlar. ABD Jeolojik Araştırmalar Kurumu'nun hazırladığı bu site, biraz alıştırma gerektiren karmaşık kurgusuna karşın, ilginç oluşumları

izleme ve gezegenlerin çeşitli formatlarda hazırlanmış yüzey haritalarını indirme

olanağı sağlıyor, pdsmaps.wr.usqs.qov

Doğada Dayanışmalar

Zinciri

Bilim ve Teknik'in bu sayısında mekanizmanın ayrıntılı biçimde açıklandığını göreceksiniz. Bu sitedeyse İncir ve sinek (ya da minik eşek arıları) arasındaki dayanışmayı izliyorsunuz. İncirin çiçekleri, meyvenin içinde saklı. Bunların başdöndürücü kokusunu alan dişi arılar meyve içine giriyor ve burada çiçekleri erkek çiçeklerden taşıdıkları polenle dölleyerek içlerine kendi yumurtalarını bırakıyorlar. Olgunlaşan meyveyle beslenen yavrular, meyveden çıktıklarında başka çiçekleri döllüyorlar.

Dünyamızın ciğerlerini yıkıma uğratan yalnızca orman yangınları değil. Küçük eşekarısı türlerinden kurtçuklara, hatta mantarlara kadar düşmanla başetmekte zorlanan ağaçların, gezegenimizin en gelişmiş canlılarının desteğine gereksinimleri var. Sitede hem düşmanlar tanıtılıyor, hem de mücadele yöntemleri gösteriliyor.

Fizikten Nağmeler...

Fizik, sözün gelişi. Aslında her bilimin

çeşitli yerlerde yazılmış 1600 "bilim şarkısı" bulunuyor. Eğlenceli şarkı sözlerinin yanında dans parçaları da

müziği, ve bunları şarkı sözleriyle öğretmeye çalışan sıradışı düşkünleri. Bu site de böyle bir insan, kimya mühendisliğini şarkı sözü yazarlığıyla birleştiren Greg Crowther (Washington Üniversitesi) tarafından

dinleyebiliyorsunuz, örnekler, "Tungara Kurbağasının Şarkısı"ndan, "Bir Kızın En İyi Dostu Karbondura kadar uzanıyor". Ama makaranın çalışma ilkelerinin anlatıldığı inşaat işçisinin şarkısını kaçırmayın.

www.science-groove.org/MASSlVE

derlenmiş. Sitede çeşitli tarihlerde

Ekim 2004 23 BİLİM veTEKNİK