tabiî ki bir entomolog (böcekbilimci) için değil. İşte bu site de Londra'daki Doğa Tarihi Müzesi tarafından profesyoneller için hazırlanmış. Bu anların bazıları değişik "formaları" İle kolayca ayırt edilebilirken, bazılarını şöyle İyice bir evirip çevirmeden sınıflandırabilmek neredeyse olanaksız. Onun İçin site, alfabetik sıraya ya da bölgelere göre düzenlenmiş açıklamalı tür listelerinin yanı sıra, bu hayvanların üzerine tıklayarak büyütebileceğiniz eşey organlarının fotoğraflarını bile içeriyor. www.nhm.ac.uk/entomology/bombus/i ndex.html

Virüs Defilesi

Bombus arılarını öteki arı türlerinden ayırt etmek kolay. Çok daha iriler, tüylüler ve toparlaklar. İnsanın eline alıp sevesi geliyor. Bu kadar farkı gözleyebilmek, biz amatörler için yeterli olabilir. Ama

Belki üreme organları yok; ama kıyafetleri son derece renkli. Tabii bu iki site, üreme işini içine girdikleri hücrelere yaptıran bu hastalık etmenlerinin şıklığıyla ilgilenmiyor yalnızca. Bir virüsün kabuğunun yüzeyi, hücreye nasıl girdiğini ya da bazı hücrelerden nasıl kaçındığını gösteriyor. La Jolla'daki (California) Scripps Araştırma Enstitüsü tarafından hazırlanan birinci sitede, 200 virüs tanıtılıyor. İsimlerinin üzerine tıkladığınızda virüslerin görüntülerini, kabuk mimarilerini, bunları meydana getiren parçalan ve birbirleriyle etkileşimlerini görebiliyorsunuz. Wisconsin Ünivesitesi'nce hazırlanan ikinci sitede de çizim ve animasyonlarla 30 ayrı virüs tanıtılıyor. * viperdb.scripps.edu ** rhino.bocklabs.wisc.edu/cgi-bin/virusworld/virustable.pl

Öteki Astronotlar İnsan, ayağını Ay'a bastı. Önümüzdeki yıllarda he­def Mars. Uzay istasyonla­rındaki görevleri, uzay yü­rüyüşlerini saymıyoruz bi­le. Özetle uzay, türümüz için yeryüzü-yeraltı, suüs-tü-sualtı gibi yeni bir ya­şam ve araştırma ortamı

haline geldi. Ancak NASA araçlarının müşterileri, yalnızca insanlar değil. Yeşil biber bitkisinden, İri­başlara ve deniz analarına, köpeklerden maymun ve şempanzelere kadar dünyamızın pek çok başka sakini de bu yeni ortama çıkmış, deneylerde gö­rev almış. NASA tarafından hazırlanan bu sitede bu tür 900 deney konu­sunda bilgiye ulaşabiliyorsunuz. Isda.jsc.nasa.gov

BİLİM ve TEKNİK 20 Mart 2005

BilimNet

Hem de Öğretmenle. Bu eğlenceli müzik sitesinde, müziğin yanında ayrıca nasıl rap yapılır, nasıl ve han aralıklarla el çırpılır, hangi ritm aleti ör: davul, jembe (bizim darbukaya benzer bir enstruman) nasıl gelişmiş, nasıl çalınır vb. gibi bilgiler, görüntülü anlatımlar ve videolarla açıklanıyor. Sitenin belki en önemli bölümü, aklınıza takılan bazı sorulara verilen yanıtlar, ör: Neden

Himalayalar'daki kar , adamından tutun, koca gemileri bir anda görünmez kılan deneylere kadar pek çok "bilimsel gerçek" kulaktan kulağa, bir web sitesinden ötekine dünyayı dolaşıyor. Üstelik her yıl bunlara yenileri katılıyor. California'daki Sacramento City College'dan Profesör Robert

Oluşum sürecinde, ama yine de zengin bir site. Genetiğe giriş düzeyinde konular, popüler bir dille yazılmış kısa makalelelerle anlatılıyor. Sitenin en ilgi çekici köşesi olan animasyonlar, küçük bir çeşni paketçiğiyle karşınızda; ancak, 500 kadar animasyonun siteye konması için çalışmalar yürütüldüğünü öğreniyoruz. Türkçe site dediğimize göre, umarız bunlar Türkçe'ye de çevrilir. Öteki bilim sitelerine linkler de sitede erişebildiğiniz bir kolaylık. Bu güzel çalışma, eminiz İleride daha da zenginleşecek. www.genbilim.com

Carroll tüm bunları günlüğüne kaydedip inceliyor The Skeptic's Dictionary (Kuşkucu'nun Sözlüğü) adlı bu sitede 400'den fazla sahte bilim ürünü ya da batıl inanç, Prof. Carroll tarafından eğlenceli bir üslupla tezgahtan geçiriliyor. skepdic.com

Daha önce de bu köşede belirttik. Bilimle fazla haşır neşir olmayanları, kulağa bilimselmiş gibi gelen İfadelerle süslenmiş iddialara inandırmak çok kolay. Ayrıca bu işin profesyonel tüccarları da var. Kimi para için, kimi şöhret için sürdürüyor bu mesleği.

BİLİM veTEKNİK 22 Nisan 2004

BilimNet

Sanal Güneş Sistemi

İşte size çok sayıda "çok"u olan bir site daha: Çok iyi tasarlanmış, çok öğretici, çok eğlendirici ve Övgüye değer çok sayıda başka özellik. Güneş sistemini tanımaya, önce temel gökbilim kurslarıyla başlıyorsunuz. Ama, Öyle sıkıcı cinsinden değil. Kendiniz deneyerek, görerek. Örnek: Güneş'in büyüklüğünü istediğiniz ölçeğe ayarlayın, sonra gezegenlerin ve öteki gökcisimlerinin o Ölçekteki büyüklüklerini izleyin. Ya da evrenin yaşını bir yıla indirin ve bugüne kadar ne kadar zaman geçtiğini öğrenin (tabii ki 1 yıl), ama daha ileri gidelim; örneğin dünyamız ne zaman kavrulacak, öğrenmek istemez misiniz. Sitede başka dersler de var? İsterseniz, Güneş Sistemimizin içinden şöyle küçüğünden ya da büyüğünden bir serseri yıldız geçince o düzenli yörünge dairelerinin ne hale geldiğini, dokuz gezegen kardeşten hangilerinin yuvayı terkedeceğini öğrenin. İsterseniz, gezegenimiz çevresinde dolanmakta olan gökcisimlerinin hangi yıl bize ne kadar yaklaşacağını seyredin, isterseniz de göktaşlarının hızları, kütleleri gibi değerlerle oynayıp

yörüngelerini değiştirin. Profesyonel gökbilimciler de denklemlerdeki değerleri değiştirerek sonuçlardaki değişimleri izleyebilirler. janus.astro.umd.edu

Klikiti Klik Klak Tabii, kaslarımız olmadan, onları yönlendiren beynimiz ve sinir sistemi olmadan içimizdeki iskelet dansedemiyor; ama onu hareketsiz, hantal bir yapı iskelesi gibi düşünmek de yanlış olur. Aksine, iskeletimize biraz yakından bakıldığında

son derece hareketli bir manzara görüyoruz. Hücreler harıl harıl eskimiş kemik dokusunu yıkarak yerine yenisini oluşturacak maddeleri taşıyorlar. Amerikan Kemik ve Mineral Araştırmaları Derneği'nce desteklenen bu site, hem lise hem de tıp öğrencilerine hitap edecek düzeyde. Eğitici metinler, kemik yapısıyla ilgili temel bilgilerden, testosteron ve kortizol gibi hormonların iskelet üzerindeki etkilerine kadar çok çeşitli konulan kapsıyor, Basit animasyonlarla, örneğin osteoblast ve öteki hücrelerin, mineralleri üzerinde toplayacak kollagen maddesinden yapılı bir ağ örerek bir kırığı nasıl iyileştirdiğini izleyebilirsiniz. Ayrıca egzersizle ilgili eğlenceli bir köşede de, voleybolun iskelet İçin neden hokeyden daha iyi olduğunu öğreniyorsunuz. (Yanıt: kemik yoğunluğunu daha çok artırdığı için).

Zaten devasa Ölçülerde bir gökbilim atlası, geçtiğimiz ay içinde boyutlarını iki katma çıkardı. 200 gökbilimcinin gece gökyüzünün dörtte birinin haritasını çıkarmak için çalıştığı Sloan Sayısal Gökyüzü Taraması adlı projenin yönetimi, ikinci veri paketini açıkladı. Buna paket demek ne kadar garip geliyorsa, çanta, denk, katar demek de bir o kadar garip. Çünkü 38 milyon yıldız, gökada ya da kuasarla İlgili yer ve parlaklık ölçümleri, daha önce açıklanmış olan 50 milyon gökcismine ait veriye eklendi. Ayrıca, toplam 88 milyon gökcisminden 300.000 kadarının da ışık tayfları ve kırmızıya kayma düzeyleri veriliyor. İyi gözlemler!... www.sdss.org/DR2

!

Nisan 2004 23 BİLİM ve TEKNİK

fflf fil LİMİTE E

BilimNet

mız tüm görkemiyle sunuyor. Sitede Güneş Sistemimiz, gökadamız Saman­yolu ve ötesi ve evrendeki öteki yapı­lar, optik, morötesi, kızılötesi, X-ışını, gama ışını ve rad­yo dalga boyların­daki görüntüle­riyle tanıtılıyor. Açıklamalar İçi­ne serpiştirilmiş çok sayıda link ve video, siteyi bir gün bo­yu içinden çıkamayacağınız bir sanal evren gezisi haline getiriyor. http://coolcosmos.ipac.caitech.edu/cosmi c_classroom/multiwavelength_astronomy /multiwavelength astronomy/

Uzay Gözlükleri Gözümüzün algılayabildiği görünen (optik) ışık, elektromanyetik ışınım yelpazesinin (tayf) çok dar bir bölümünü oluş­turuyor. Böyle olunca da gece gökyüzünde gör-

Kansas'ta Eski Savaşlar

Kansas Deyince eski "western" filmlerinden ya da Red Kit'ten biliyoruz işte. Kovboylarla kızılderililerin at koşturdukları, kanunsuzların kol gezdiği topraklar. Bundan milyonlarca yıl önce bu bölgenin manzarası hayli değişikti. Bölgedeki ova ve dağların yerinde sığ bir deniz uzanıyordu. Ancak, o zamanlarda bile anlaşılıyor ki barış çubuğu ender olarak tüttürülüyordu. Denizdeki sucul dinozorlarla akrabaları ve bunlarla köpek balığı türleri arasında ölüm-kalım mücadeleleri sürüyordu. Sitede, bu canlılar hakkında ayrıntılı bilgilerin yanısıra, fosilleşmiş bir mozazor omurga parçasının üzerindeki köpekbalığı dişlerinin anlamını ilginç bir hikayeyle Öğrenebilirsiniz. www.oceansofkansas.com

çeğin çok sınırlı bir bölü­mü oluyor. Oysa birçok yıldız elektro­manyetik tayfın öteki bölgelerinde çok daha şiddetli ışınım yayıyor. California Teknoloji Enstitüsü'nce hazırlanan bu site, evreni gözlerimizle algılayamadığı-

Sevelim Ama Dikkatli Eskiden bir tekir ya da pamuk bilirdik, bir de çomar. Şimdiyse evde beslediğimiz sevimli dostlarımız arasına egzotik türler de katıldı, kaplumbağasından tutun, maymuna, guanasına hatta piranhasına kadar... Afacan yavru tekirle oynamak ya da kara burunlu , mahzun bakışlı kangalla güreşmek güzel de, masum

bir iki yara bere ya da farkında olmadığımız parazitler, bazen başımıza ciddi işler açabiliyor. Ateşli kedi tırmığı hastalığı ya da kaplumbağadan bulaşan salmonella gibi. İşte bu sitenin amacı da hayvanseverlere ev hayvanlarından bulaşabilecek hastalıkları tanıtmak ve çarelerini göstermek. www.cdc.gov.healthypets

de bir umut ışığı yanıyor gibi: ABD'deki Cornell Üniversitesi'nce hazırlanan 3D Body Scanner (Üç Boyutlu Beden Tara­yıcı) sitesi, yüksek teknolojinin moda endüstrisiyle evlenmesi halinde bu gibi dertlerin kısa yoldan ortadan kalkacağı­nı muştuluyor. Tarayıcı, çok kısa bir sü­re içinde bedenden yaklaşık 300 000 kadar ölçü alarak sizin bir kabartma ha­ritanızı oluşturuyor. Daha duyarlı öl­çüler sayesinde imalatçılar da be­deninizden akmayan ya da dikiş­leri patlayacak kadar gerilmeyen giysiler yapabilecek. Ayrıca, bir kez kalıbınıza kavuştunuz mu, soyunma odası kabusuna da son. Yapacağınız tek şey el­biseleri İnternet'te üzerinize giyip çıkarmak. www.explore.corneli.edu/bodys-canner

Kalıp Gibi Oturan Giysiler İçin Boyunuz uzun. Giydiğiniz pantolonun paçaları biraz yukarıda kaldı. Ceketin kolları da bileklerinizin hayli üzerinde. Mecburen birkaç numara büyük beden alacaksınız. Ancak bu sefer de pantolo­nun içinde dönün durun. Cekete de düğme değil, kuşak lazım. Hadi bir tane uydurdunuz; o da pilili, pantolon şalvar gibi iniyor. Duble deseniz, alıştığı­nızın yarısı kalınlıkta. Dara­cık kabinde kan ter içinde giy çıkar dur, yine boşuna . Nedeni, hazırgiyim sanayiinin bedenleri üç-beş standart mo­dele göre belirlemesi. Ama ar­tık ortalamaya uymayanlar için

Bizden yeterince uzakta meydana geldiklerinden olsa gerek, ikide bir patlak veren, okyanus kıyılarındaki yerleşimleri hallaç pamuğu gibi atan kasırgalara pek dikkat etmeyiz. Oy­sa Atlantik ve Pasifik kıyılarında ya­şayan insanlar bu kasırgaların isim­lerini ezbere bilirler. Eskiden yalnız kadın isimleri konurken, feministle­rin zorlamasıyla bu yıkıcı rüzgarlar artık erkek adı da almaya başladılar. Sitede 1968 yılından beri büyük yı­kıma yol açmış 100'den fazla kasır­ganın meteoroloji uydularıyla alın­mış görüntülerini İzleyebilirsiniz. www1.msfc.nasa.gov/newsroom/came x/camphotos.html

BİLİM ve TEKNİK 22 Eylül 2003

BilimNet

Hawaii Adaları, Pasifik Okyanusu levhasının magma taba­kasının derinliklerinde bulunan bir "sıcak nokta" üzerin­de kaymasıyla ağır ağır oluşan adaların meydana getirdiği bir zincir. Bu adalar da moda deyimiyle bir "biyolojik sı­cak nokta" oluşturuyor. Anlamı, endemik türlerdeki zen­ginlik. Milyonlarca yıl dış dünyadan yalıtılmış olarak kal­mış adalarda başka yerlerde görülmeyen bitkiler gelişmiş. Örneğin, resimde görülen ve doğadaki sayısı artık yalnız­ca 20'ye inmiş olan nanu {Gardenia brighamii) ağacı. Tehdit Altındaki Hawaii Ekosistemleri Projesi kapsamında kurulan sitede 900 kadar bitkinin görüntülü tanımı yapılı-yor. Bunlar arasında adalara daha sonra sokulan ve yerli türlerin aleyhine hızla yayılan istilacılar da tanıtılıyor. www.hear.org/starr/hiplants/index.html

İnsanlık Serüveni Arizona Devlet Üniversitesi tarafından hazırlanmış bu site, insan evrimi sitelerinin en başarılılarından. Sürükleyici videoları, destekleyici siteleri, primat kafataslarını 360 derece döndürebildiğiniz karşılaştırmalı anatomik bilgiler köşeleri, sergileriyle, insanın ilkel türlerinden günümüze kadar nasıl geldiğini açıklıyor. www. becominghuman.org

Ev Yapımı Fizik Oyuncakları

Hemen her bilim dalında olduğu gibi, fizikte de yalnızca kitap ya da karatahta, alınabilecek tüm randımanı (ve tabii zevki) sağlamıyor. İnsan biraz da öğrendiklerini pratiğe dökmek istiyor. Bu, özellikle geleceğin bilim İnsanları olacak ilkokul ve lise öğrencileri için geçerli. Anlaşılıyor ki, bu İş için öyle büyük donanımlı laboratuvarlara da gerek yok. Bu sitede açıklamalarıyla gösterilen deneyleri uygulayarak mıknatıslan havada asılı tutabilir mıknatıstan "Gauss toplan" ateşleyebilir, kendi radyonuzu, güneş pilinizi, buharlı geminizi, roket motorunuzu, hatta "hidrojen bombanızı" yapabilirsiniz! www.scitoys.com

Biyoloji, çağımızda itibarı yükselen bir bilim dalı. Ancak öteki disiplin­lerle içice geçen alt dalları, hergün yeni buluşlarla genişleyen bilgi biri­kimiyle öğrenmesi giderek karma-şıklaşan, güçleşen bir bilim. Arizo-1 na Üniversitesi (Tucson) araştırma-cılarınca hazırlanan bu site de içer­diği görüntüler, çizimler, sözlükler ve küçük testlerle biyoloji öğrenimi­ne biraz renk getirmeyi hedefliyor. Sitenin en güzel köşelerinden biri de çeşitli organizmaları, hayvan ve bitki hücrelerini interaktif Java araçlarıyla tanıtan bir link. www.biology.arizona.edu

Üstelik kaşar peynirini kaptırma tehlikesi de yok. Zekaları ile ünlenen kızıl tilkilerin yaşamı, doğumlarından yetişme çağlarına, yeni aileler kurmalarına kadar güvenli bir uzaklıktan sunuluyor. Bu arada köpeklerle akraba bu hayvanların kedileri andıran özelliklerini de (bir çizgi haline gelebilen gözbebekleri, duyarlı uzun "bıyıklar" vb) öğreniyoruz. www.foxforest.corn

BİLİMveTEKNİK 22 Kasım 2003

BilimNet

bir yutturmaca olduğuna inanmış, ki­mi 1947 yılında Roswell kasabasına zorunlu İniş yapmış araç ve içinde "ölü ele geçiri­len" uzaylıların ABD hü­kümetlerince bir "devlet sırrı" olarak saklandığı­na—Marslıların bizim gö­rüp yardımlarına koşma­mız için gezegen üzerinde dev bir surat kabartması İnşa etmiş oldukları da 1976 yılında Viking uzay aracınca görüntülenmedi mi? Tabii, her yaz İngiltere'nin kırlık bölgeleri­ne inip buğday tarlalarında karmaşık fraktal desenler çizme alışkanlığında-ki uzaylıları da unutmamak gerek. İn­sanlığın alacakaranlık şafağında uzay­dan gelerek soyumuza uygarlığı öğre­ten "paleoastronotlar" da popüler bir hurafe konusu. Bu alanda tüm za­manların en iyi tüccarı Erich von Da-niken'in ustalığına yaklaşan bir uy­durma da Afrika'da ilkel bir kabilenin Sirius yıldızı çevresindeki bir geze-

Gökbilim Palavraları ve Gerçek Ne yazık ki pek çok insan bazı olgu­ların arkasındaki basit gerçekleri öğ­renerek anlamak yerine, heyecan tüc­carlarının uydurmalarından etkilenme yolunu seçiyorlar. Bu, özellikle insan­ların büyük çoğunluğunun ilgisini çe­ken gökyüzü olaylarında söz konusu. Gerçi üniversitede gökbilim öğrenimi­ni seçenler ya da bilimle ilgilerini ger­çek popüler bilim dergileriyle sürdü­renler, gerçekleri öğrenme şansına sahip oluyorlar; ama gizeme, açıkla­namayana olan düşkünlük ya da he­yecan tiryakiliği pek çok insanın teda­viyi reddetmesine yol açıyor. Televiz­yonlarda X-Files ve benzeri "sahte bi­lim" programlan da hastalığı derinleş­tiriyor. Kimi Ay'a Amerikalı astronot­ların ayak basmasının NASA tarafın­dan gerçekleştirilen ve (nasılsa) 40 yıldır gizlilik perdesi altında tutulan

genden gelen uzaylılarca eğitilmesi. Kanıt mı? Do-gon kabilesinin yaşlı bil­gelerinin gökyüzündeki en parlak yıldız olan Siri-us'un aslında bir ikili yıldız sistemi ol­duğunu ve Güneşimizden çok daha büyük olan yıldızın bir de beyaz cüce eşi olduğunu ve bu beyaz cücenin çok yoğun bir maddeden yapılı ol­duğunu, daha bu özellikler Batılı gökbilimcilerce keşfedilmeden İki Fransız antropologa söylemeleri. Pasifik Astronomi Derneği tarafından hazırlanmış bu sitede bunlar ve ben­zeri hurafeler ayrıntıları İle anlatıldık­tan sonra uzmanlarca yazılmış makale ve kitaplarca çürütülüyor. www.astrosociety.org/education/resour-ces/pseudobib.html

- azalmasına yol açtıkları için avlanabilmişler. Bu periyodik geçişler, gökbi­limcilere gezegenin bo­yutları, yörünge hareketi ve atmosferi hakkında bilgi sağlıyor. Ancak bu bilgilerin güçlendirilip ge-nelleştirilebilmesi için böyle çok sayıda "transit Yıldız Avına Davet geçiş"in saptanmasına ge-Gökbilimciler şimdiye kadar reksinim var. İşte profesyonel Güneş benzeri yıldızların çev- gökbilimciler de bu amaçla resinde dolanan 100'den fazla küçük teleskoplanyla gökleri gezegenin varlığını belirledi- tarayıp yıldız ışıklarında peri­ler. Bunları yakalamada ge- yodik azalmaları yakalayabile-neilikle kullanılan yöntem, yıl- cek amatörlerden kurulu bir dizin hareketinin uzun süre gözlem ağı oluşturma amacıy-gözlenmesi ve bu hareket la bu siteyi kurmuşlar. Sitede üzerinde çevredeki gezegenle- teleskop sahibi olup da ava rin çekim gücünden kaynak- katılmak isteyenlere gezegen lanan düzenli değişimlerin be- geçişlerinin nasıl belir-lirlenmesî. Yani Güneş-dışı ge- lenebileceği konusunda zegenlerin hemen hepsi bu pratik bilgilerden başka, "yalpa" etkisi sayesinde belir- gerekli malzemenin nasıl sağ-Ienmiş. îkisi dışında... Bunlar- lanabileceği konusunda ipuç-sa, Önünden geçtikleri sırada lan ve kullanılabilecek Özel yıldızlarından gelen ışığı bîr yazılımlar tanıtılıyor, ölçüde perdeleyip şiddetinin transitsearch.org

Mantar Bulutlan

İlk Atom bombalarının Japonya üzerine atılmasının üzerinden bu yana

58 yıl geçti. Çeşitli silahsızlanma girişimlerine karşın süper devletlerin üzerlerindeki tekeli kaldırmaya yanaşmadıkları ve sürekli olarak geliştirdikleri bu silahlarla ilgili bilmek isteyebilecekleriniz, zengin bir kronoloji, görüntüler, açıklamalar ve sözlüklerle birlikte sunuluyor. www.atomicarchive.com

Hesabınızı Google Görsün

Bir alan hesaplamasını Q r ,o\k: «..;.;,. "' ;^^ farklı birimlerle yap­mak gereği ortaya çık­tı. Ya da; kaç feet kaç r            ÜTk^*^ ışıkyılı eder? Logarit- ^^^^^^^^^^^^_

ma, sinus, cosinus, faktoryel ya da üsteller gibi mate­matiksel fonksiyonlar için de çaresiz kalan el kalküla-törünüze kızmanıza gerek yok. Google arama motoru- I na başvurmanız yeter. Aklınıza gelebilecek daha ayrın­tılı sorular için aşağıdaki adrese bakabilirsiniz. www.google.com/heip/features.htrnl#caiculator

Kasım 2003 23 BİLİM veTEKNİK

BilimNet

türürsünüz?) ya da bildik sorunlara alışılmadık çözümler (Sümüklüböcek­leri yok etmek İçin onlara bira ikram edin; Mayanın kokusunu bardağın içine kadar takip edip boğuluyorlar) hepsi bu sitede. "Bunları biliyor muy­dunuz?" (Aysberg marulunun popü­lerliği, sert göbeğinin taşıma sırasın­da hırpalanmaması). Bir köşede de bitkilerle, tozlaştırıcıları arasındaki ilişkiler, aralarındaki aşk mektupla­rıyla anlatıldıktan sonra bilimsel açık­lamaları yapılıyor. (Bombus arısından lavanta çiçeğine: Gözlerimde binlerce görüntün belirdi...) www.exploratorium.edu/gardening

Zaten zevkli olan bir uğraşı, ilmini öğrenerek daha zevkli bir hale getir­mek elinizde. Toprağın verimini ko­ruyan bakterileri mi Öğrenmek isti­yorsunuz, yoksa günümüz bitkileri­nin uzak geçmişteki ecdadını mı? Ak­lınızı kurcalayan garip sorulara yanıt-lar (ör: kesilmiş tırnaklarınızı ziyan etmeden nasıl kompost haline dönüş-

Vücut Ressamları Ama bunlar daha çok görünen kı­sımların altını çizenler. 16.-19. yüz­yıllar arası, anatomi biliminin bü­yük çıkış yaptığı bir dönem. Bu dönemde anatomik çizimler de önemli bir gelişim gösterdi. Basit çizimler giderek daha gerçekçi gö­rüntülere dönüştü, renklendi. To­ronto Üniversitesi (Kanada) Kütüp-haneleri'nce hazırlanan "Anatomia" adlı online sergide, 95 ayrı tıp kita­bından seçilmiş 4500 görüntüye erişebilirsiniz. link.iibrary.utoronto.ca/anatomia/app-lication.index.cfm

Yabanıl Adres Defteri Gösterişli kürkü ya da tüyleriyle hay­ran kaldığınız hayvanın nerede yaşa­dığını bir türlü hatırlayamadınız. Adı da dilinizin ucunda; ama... Sorun de­ğil. Sitede 30.000'den fazla memeli, sürüngen, çiftyaşamlı ve kuş türü­nün dünyadaki 825 ekoloji alanının neresinde yaşadığını, benzer özellik­lere sahip yerleri ve benzer özellikte­ki hayvanları öğrenebiliyorsunuz. Ayrıca siteyi coğrafi olarak da tara-

yabiliyorsunuz. Yani üzerine tıkladı­ğınız bölge ya da kentte yaşayan tür­leri de görebiliyorsunuz. http://www.worldwildlife.org/wildfinder/

Çiçeklerin Güzellik Yarışması

Gökteki Tablolar

Evvel Zaman İçinde... Ama iyice evvel! Şöyle birkaç mil-

"Birden bulutların arasından belirdiler". Pek çok heyecanlı UFO raporuna kaynaklık eden merceksi bulutlar, genellikle dağların arka eteklerinde zirveyi aşıp hızla aşağı inen hava akımlannca biçimlendiriliyor. ABD'deki Atmosfer Araştırmaları Üniversite Kurumu'nca hazırlanan bu sitede, bunların yanı sıra hava olayları, doğal afetler, kirlilik ve benzeri konularda yüzlerce fotoğraf bulabilirsiniz. www.ucar.edu/imagelibrary

yar yıl geriye gidecek ve günümüze kadar bir zaman yolculuğu yapa­caksınız. Jeolojik zamanlarda yaşa­mış masalsı devlerin (dinozorlar) yanı sıra cüceler (memelilerin ilk örnekleri) Kambriyen döneminin garip deniz canavarları, ünlü Smithsonian Enstitüsü tarafından hazırlanmış bu güzel sitede hep "bir tık ötenizde". www.nmnh.si.edu/paleo/geotime

Sitede doğanın güzelleri jüri önün­den teker teker geçiyorlar. Hem de en gösterişli tuvaletlerini giymiş ola­rak. Vancouver'deki (Kanada) İngiliz Kolumbiası Botanik Bahçesi tarafın­dan hazırlanmış sitede her gün , dünyanın çeşitli ülkelerini temsil eden fotojenik çiçekleri gösteren "Günün Botanik Fotoğrafı" sergileni­yor. www.ubcbotanicalgarden.org/potd

BİLİMveTEKNİK 20 Eylül 2005

BilimNet

Koltukta Uzay Turu Büronuzdaki pencerenizden karşı apartmanın penceresini seyretmek­ten bıktınız. Bilgisayarınızda da form doldurmak ya da hesap yap­maktan daha farklı bir şey yapmak istedi canınız. Öğlen paydosunda şöyle uzayda bir tur atıp dönmeye ne dersiniz? Örneğin, Mars'ın yamru yumru bir kaya parçası görünümün­deki uydusu Phobos'a kısa bir ziya­ret, ardından Güneş parlamalarına yakından bir bakış, sonra da 600 ışıkyılı uzaklıkta, Orion Takımyıldı-zı'ndaki kırmızı süperdev Betelgeu-se'e kadar bir uzanış... Uzay gemi-

ötesinde, 100.000'den fazla yıldızı ziyaret edebiliyorsunuz. Ayrıca Ce­lestia Mootherlode adlı ayrı bir site de (**) dışarıdan programcıların kat­kı yapmalarını sağlıyor. Örneğin siz de eklediğiniz programlarla ziyaret edilebilecek gökcisimlerinin sayısını artırabiliyor ya da listede var olan bir başkasına yeni detaylar ekleyebi­liyorsunuz. Celestia'yı hakkını vere­rek kullanabilmek biraz pratik İsti­yor ve sitenin tüm olanaklarından yararlanabilmek için güçlü bir grafik kartı gerekiyor. * www.shatters.net/celestia ** www.celestiamotherlode.net

niz, Chris Laurel adlı bir yazılım mühendisinin hazırladığı Celestia adlı uzay yolculuğu simulatörü (*). NASA'nın yayınladığı görüntüler ve Hipparcos yıldız katalogu gibi kay­naklar üzerine kurulu programla Güneş Sistemimizde bir gezintinin

Matematik Öğretme Araçları Matematik öğretmenisiniz: Öğrencilerin boş bakışlarından anlattıklarınızın beyin­deki doğru yerlere gitmediğini gözlüyor-sunuz. "Ah, şöyle gerçek yaşamdan so­mut bir örnek, ya da akıllıca tasarlanmış birkaç grafik olsaydı da uykulu havayı dağıtabilseydik". Artık hayıflanmanıza ge­rek yok (tabii İngilizce biliyorsanız!). Amerika Matematik Derneği'nce hazırla-

nan bu sitede, lise ve üniversite öğrenci­lerinin matematikteki hünerlerini artır­malarını sağlayacak araçlar, animasyon­lar ve benzeri yardımcılar bol miktarda bulunuyor. Sitedeki egzersizler ziyaret­çilere 3 boyutlu denklemlerin çizimlerin­den, ikinci Dünya Savaşı'nda Londra'ya düşen Alman füzelerinin dağılımına (Po-isson dağılımı) kadar pek çok konuda örnekle, konuların daha iyi kavranması­na yardımcı oluyor. www.mathdl.org/jsp/index.jsp

Müzikli Fizik Anlaşılan fizikçiler sa­nılanın aksine biraz da eğlenmekte sakın­ca görmeyen insanlar. Meğer laboratuvar

Hareketli Fizik

Hani derler ya, "Bizim zamanı­mızda böyle şeyler olsaydı biz böyle mi olurduk?" İşte size bahanenizi

pencerelerinde geç sa­atlere kadar yanan ışıkların en az bir kıs­

The Big Bang Band Traveling Star Show

mı, karatahtaları, elektronik devreleri değil, solfej defterlerini aydınlatıyormuş. Eskiden beri pek çok fizikçi, bilimi namelere dökmeyi dene­miş. Kimi popüler halk şarkılarına fizik yasalarını uyarlamış, kimisiyse yasalar için besteler yapmış. Haverford Koleji (ABD) fizik profesörü Walter Smith'e göre fizikçiler arasında gelenek olduğu anlaşılan amatör besteciliğin, hoş vakit geçir­menin ötesinde bir işlevi de var. Aralarında kendi yazdıkları da bulunan yüzlerce fizik içerikli şarkıyı bu sitede depolayan Smith, bunlarla hem öğrencileri eğlendirdiğini, hem de anla­tılanları kolay kavramalarını sağladığını söylüyor. www.haverford.edu/physics-astro/songs

ortadan kaldı­racak bir site. Pennsylvania Eyalet Üniversitesi'nden fizik profesörü Michael Gallis, mekanik, elektrik, manyetizma ve optik gibi konularda 100'den fazla kısa animasyon filmi derle­miş. Öğrenciler, dalga girişimleri, esneme biçimleri vb. gibi grafiklerden sıkıldıklarında, örneğin Ay'ın yörünge hareketini izleyerek tutulmaların neden o denli ender olduğunu öğrenmek gibi daha sürükleyici canlandırma­lara bakabilirler. Phys23p.sl.psu.edu/phys_anim/Phys_anim.htm

Eylül2005 21 BİLİM ve TEKNİK

BilimNet

Sürünerek yaşamak, ya da yaşamın, yerin birkaç cm üzerinde geçmesi kolay değil. Yine de dünyamızda 5700 kadar sürüngen türünün yaşadığı biliniyor. ABD'deki California Üniversitesi (Berkeley) tarafından hazırlanan bu sitede, bu türlerin hepsi olmasa bile önemli bîr bölümünün tanıtımı yapılıyor. Bir madeni paranın altında saklanabilen Brezilya kurbağalarından, timsahlarla boy ölçüşebilen semenderlere kadar. 1000 kadar tür hakkında bilgilere ulaşabildiğiniz site, 4000'den fazla fotoğrafla desteklenmiş.

Okyanus Tabanında Yaşam

oceanexplorer.noaa.gov

Ulusal Okyanus ve Atmosfer Dairesi (NOAA) tarafından oluşturulmuş zengin sitede, okyanusbilimin temel konularıyla ilgili açıklamaların yanısıra neredeyse sınırsız bir fotoğraf, video ve animasyon arşivi bulunuyor. Sitede okyanus diplerindeki sıcak su kaynakları çevresinde yaşayan canlıları izleyebiliyor, çok sayıda deniz canlısı türünü fotoğrafları üzerine tıklayarak büyütebiliyorsunuz. Ayrıca isterseniz denizaltı dünyasının keşfiyle ilgili görüntü ya da videoları izleyebiliyorsunuz. Derinlik sarhoşluğuna dikkat!..

Topraktan Toprağa... Ölümden sonra ne olacağımız, hepimizin aklından geçmiştir. Ama İyice merak ediyorsanız, tam yerine geldiniz. Ölümün hemen sonrasından, toprağa karışıncaya kadar çürümenin evrelerini görüntü ve videolarla izleyebilirsiniz. Çürümenin hızının neye bağlı olduğunu (örneğin

toprağın nemine, asitlik derecesine, iklime) öğreniyorsunuz. Bedenlerimizin besleyeceği canlıları da önceden tanıma olanağına kavuşuyoruz. Ayrıca, amatör detektiflere de suçluyu yakalatacak adli tıp bilgileri ve örnek olaylara. Örneğin, katil zanlısının yalan söylediği, cinayet kurbanının Ölü bedenini yiyen kurtçukların üç değil, dört günlük olmasıyla ortaya çıkarılıyor. Çok ilginç bir site; ama gece girmeseniz iyi olur... www.deathonline.net/decomposition/index.htm

düşmanlarına karşı önlemini alırken, daha sinsi

düşmanları da gözardı etmemiş. Yengeç, her milimetre kübünde milyarlarca bakterinin kaynaştığı bulanık sığ kıyılarda yaşadığından ve bağışıklık sistemi de bulunmadığından, herhangi bir mikrobu belirlediğinde kanını pıhtılaştırarak yarayı tıkayan bir kimyasala sahip. Bu kimyasalın, şişelenen ilaçların steril olup

olmadığını kontrol için ilaç sanayiinde yaygın olarak kullanıldığını da, birbirine çok benzer bu iki sitede öğrenmiş olalım. www.ocean.udel.edu/horseshoecrab www.horseshoecrab.org

Sağlığımızı Borçlu Olduğumuz Yengeç

Şimdiye kadar pek bilmesek de borçlu olduğumuz canlı, Amerikan atnalı yengeci diye bilinen Limulus polyphemus. Anlaşılan hayvan kalın zırhıyla avcı

BİLİMveTEKNİK 22Ekim 2004

Hamamda Fizik

buluşlarından, yaşam tarzıyla ilgili rivayetlere kadar zengin bir bilgi koleksiyonuna ulaşabiliyorsunuz. Pek çok icadını animasyon ve çizimlerle gösteren sitede, bunlar üzerinde çağdaş bilimcilerin görüşleri de aktarılıyor. Anlaşılan kendisini "Buldum!" naralarıyla hamamdan fırlatan buluş (tacın taşırdığı suyu, aynı kütlede som altından bir başka kütlenin taşırdığıyla karşılaştırmak), çağdaş bilimcilere göre hem çok yaratıcı bir çözüm değil, hem de o zamanlar bulunmayacak duyarlı ölçüm cihazları gerektiriyor. http://math.nyu.edu/ ~ crorres/Archime des/contents.html

Kralın tacının som altından mı, yoksa gümüşle karışık mı olduğu bilmecesini hamamdaki kurnada çözdüğünde heyecanla hamamdan çıplak fırladığı ne kadar doğru bilinmez, ama Arşimed'in dünyanın en büyük üç matematikçisinden biri olduğu konusunda kuşku yok. Pi sayısının ince hesabından, kalkülüsün ilk temellerinin atılmasına kadar pek çok matematik ve fizik buluşu, eski Yunan bilgininin imzasını taşıyor. Bu sitede aynı zamanda

mühendislerin pirlerinden sayılan Arşimed'in bilinen ve fazla bilinmeyen

Jeoloji, üzerinde yaşadığımız Yer'e özgü bir bilim dalı olmaktan çıkıyor. Son yıllarda Güneş Sistemimizde yakından incelediğimiz gezegenler ve bunların uyduları da ilginç jeolojik oluşumlar sergiliyorlar. ABD Jeolojik Araştırmalar Kurumu'nun hazırladığı bu site, biraz alıştırma gerektiren karmaşık kurgusuna karşın, ilginç oluşumları

izleme ve gezegenlerin çeşitli formatlarda hazırlanmış yüzey haritalarını indirme olanağı sağlıyor, pdsmaps.wr.usqs.qov

Doğada Dayanışmalar Zinciri Bilim ve Teknik'in bu sayısında mekanizmanın ayrıntılı biçimde açıklandığını göreceksiniz. Bu sitedeyse İncir ve sinek (ya da minik eşek arıları) arasındaki dayanışmayı izliyorsunuz. İncirin çiçekleri, meyvenin içinde saklı. Bunların başdöndürücü kokusunu alan dişi arılar meyve içine giriyor ve burada çiçekleri erkek çiçeklerden taşıdıkları polenle dölleyerek içlerine kendi yumurtalarını bırakıyorlar. Olgunlaşan meyveyle beslenen yavrular, meyveden çıktıklarında başka çiçekleri döllüyorlar.

Dünyamızın ciğerlerini yıkıma uğratan yalnızca orman yangınları değil. Küçük eşekarısı türlerinden kurtçuklara, hatta mantarlara kadar düşmanla başetmekte zorlanan ağaçların, gezegenimizin en gelişmiş canlılarının desteğine gereksinimleri var. Sitede hem düşmanlar tanıtılıyor, hem de mücadele yöntemleri gösteriliyor.

Fizikten Nağmeler... Fizik, sözün gelişi. Aslında her bilimin

çeşitli yerlerde yazılmış 1600 "bilim şarkısı" bulunuyor. Eğlenceli şarkı sözlerinin yanında dans parçaları da

müziği, ve bunları şarkı sözleriyle öğretmeye çalışan sıradışı düşkünleri. Bu site de böyle bir insan, kimya mühendisliğini şarkı sözü yazarlığıyla birleştiren Greg Crowther (Washington Üniversitesi) tarafından

dinleyebiliyorsunuz, örnekler, "Tungara Kurbağasının Şarkısı"ndan, "Bir Kızın En İyi Dostu Karbondura kadar uzanıyor". Ama makaranın çalışma ilkelerinin anlatıldığı inşaat işçisinin şarkısını kaçırmayın.

www.science-groove.org/MASSlVE

derlenmiş. Sitede çeşitli tarihlerde

Ekim 2004 23 BİLİM veTEKNİK