ÖZET

BİYOLOJİDE MİKROSKOBİK YAPILAR VE MİKROORGANİZMALARLA İLGİLİ ÖNEMLİ KAVRAMLARA İLİŞKİN DERS MATERYALİ GELİŞTİRME

Ertaş, Abdullah

Yüksek Lisans Tezi, Ortaöğretim Fen Ve Matematik Alanları Eğitimi

Anabilim Dalı

Tez Danışmanı: Doç. Dr. Nasip DEMİRKUŞ

Ağustos 2006, 40 sayfa

Biyoloji derslerinde öğretilmek istenen kavramların sayıca fazla ve çoğunun da yabancı dil kökenli olması öğretimi güçleştirmektedir. Mikrobiyolojik kavramların öğretilmesi, belirli bazı sebepler nedeniyle çok daha güçtür.

Türkçe’de; gelişen teknolojiye karşılık gelen isim ve kavramların olmaması, yabancı dil kökenli kavramlara karşılık gelen mantıklı, kolay çağrışılan Türkçe kavramların türetilmemesi; kavram yanılgısına, eksik ve hatalı kavram öğrenmeye neden olmaktadır. Doğa ve teknoloji bilimlerini ülkemiz koşullarına güncellemek ve hayata uygulamak için üretilen ve var olan kavramların doğru anlaşılmasını ve zihnimize doğru yerleşmesini sağlamak gerekir. Örneğin: “Kemik matriksi içinde uzanan ve kan damarları ile sinirleri içeren kanalları” tanımlarken, Havers Kanalı’na karşılık gelebilecek “Uzun Kemik Kanalı” kavramı bize daha kolay çağrışım yapar. Onun için kavramların zihnimize ve dilimize mümkünse doğru aktarılması ve doğru yerleştirilmesi gerekir.

Kavramlar beşeri, fen ve teknoloji bilimlerinin yapı taşları gibidir. Canlılar için hücre, bilgisayar için çipleri, bilgi için veritabanı ne kadar önemliyse kavramlar da bilim için o kadar önemlidir. Bu örnekteki gibi kavramların dilimiz ile bağdaşmaması bilimde ve teknolojide gelişmemize engel olur.

Bu bilinçle çalışmamızda biyolojideki mikroskobik kavramlar ilk, orta ve yüksek öğretimde internet ve medya araçları üzerinde hizmet verebilecek ve örnek teşkil edebilecek bir mantıkla; YYÜ Eğitim Fakültesi Biyoloji Eğitimi Anabilim Dalı Materyal Geliştirme ve Hazırlama Odası’nda (materyalin bir kısmının envaterini kendimiz hazırlayarak, bir kısmını da başka kaynaklardan alıp düzenleyerek) resim ve görüntülerle eşleştirilerek zenginleştirilmiştir. Kavramlar harf sırasına göre dizilerek www.biyolojiegitim.yyu.edu.tr sitesinde internete açık hale getirilmiştir. Ayrıca FlipAlbum 6.0 Suite kullanılarak internet ve internal linkli kavram sanal kitabı hazırlanmıştır.Yabancı bazı kavramlara karşılık gelen, Türkçe yeni kavramlar önerilmiştir.

Anahtar kelimeler:Biyoloji öğretimi, Biyolojik kavram, Canlı bilimi, Mikroskobik, Sanal kitap.

ABSTRACT

DEVELOPING LESSON MATERIAL RELATED TO IMPORTANT CONCEPTS ABOUT MICROORGANISMS AND MICROSCOPIC STRUCTURES IN BIOLOGY

Ertaş, Abdullah

Msc, Department of Secondary School Science and Mathematics Branches Education

Supervisor: Assoc. Prof. Dr. Nasip DEMIRKUŞ

August 2006, 40 pages

That the concepts which are thought in biology lessons are too many and that most of them are originally from foreign languages make their teaching difficult. Teaching microbiologic concepts is more difficult because of some certain reasons.

That Turkish language doesn’t have concepts providing the same meaning with concepts of new technology and that easy and appropriate Turkish concepts cannot be created to refer to words from foreign languages cause notion misunderstanding, insufficient and wrong learning. It is necessary to make existing and produced concepts understandable and to locate them in our minds correctly for updating sciences of nature and technology to the conditions of our country and applying them to life. For example, when “Canals which are spreading in bone system and containing blood veins and nerves” are defined “long bone canals” which can be used for Haversian system creates an easier connotation. That’s why, if it is possible, concepts have to be transferred and located to our language and mind correctly.

Concepts are like keystones for social and technology sciences. Concepts are as important for sciences as cells for a living being, chip for a computer or database for information. As in this example, concepts not adapting to our language prevent our development in science and technology.

Being aware of that truth, in our study, we have enriched the source of microscopic concepts in biology in YYU, Education Faculty, Department of Biology Education, material preparing and developing room with the idea of serving them as examples on the internet and other media means for primary, secondary and high school education and we matched them with pictures and images. Concepts have been arranged in alphabetical order and released on the www.biyolojiegitim.yyu.edu.tr internet web-site. Also a concept internet book with internet and internal links has been prepared using FlipAlbum 6.0 Suite. New Turkish concepts matched ones in foreign languages have been proposed.

Key words: Biology teaching, Concepts in biology, Internet book, Microscopic,

ÖNSÖZ

Teknolojideki gelişmelerle birlikte kavram öğretiminde de yeni yaklaşımlara gereksinim duyulmaktadır. Kavramları anlatırken olabildiğince farklı görsel ve işitsel kaynaklardan yararlanmak anlatımı kolaylaştıracağı gibi; dersleri de daha zevkli hale getirecektir. Bunun için de kavramların farklı kaynaklardan yararlanılarak doğru öğretilmesi büyük önem taşır.

Özellikle biyoloji bölümünden mezun öğretmenlere, ortaöğretim öğrencilerine ve biyoloji bölümlerindeki öğrencilere hizmet vermek amacıyla internet üzerinden kavramların tanımları daha doğru, net ve zihinsel yönden doyurucu örneklerle verilmeye çalışılmıştır.

Biyoloji ile ilgili makroskobik ve mikroskobik (varlık, olay ve olgularla ilgili) temel kavramlardan bir kısmı iki yüksek lisans tezi halinde yürütülerek tamamlanmıştır

Bu çalışmalar esnasında tez danışmanım ve biyolojide makroskobik temel kavramları hazırlayan yüksek lisans öğrencisi Nimet Batıhan ile birlikte çalışılmıştır. Bu çalışmayı hazırlarken her konuda desteğini esirgemeyen tez danışmanıma, makroskobik kavramları çalışan yüksek lisans öğrencisi, meslektaşım Nimet Batıhan’a ve aileme çalışmalarımdaki yardımlarından dolayı teşekkür ederim.

Van, 2006 Abdullah ERTAŞ

SİMGELER ve KISALTMALAR DİZİNİ

Kısaltmalar

ABD Anabilim Dalı

Eğt. Eğitim

Enst. Enstitü

Fak. Fakülte

MEB Milli Eğitim Bakanlığı

MGO Materyal Geliştirme ve Hazırlama Odası

ÖSYS Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Sınavı

YYÜ Yüzüncü Yıl Üniversitesi

1.GİRİŞ

Okullarımızda lâboratuvar etkinliklerine gereken önemin verilmemesi, mikroskobik yapılar ve canlılar ile ilgili materyallerin hazırlanmasındaki zorluklar mikroskobik kavramların öğretilmesini güçleştirmektedir. Anlatım, soru-cevap gibi klasik yöntemler mikroskobik kavramların öğretilmesi için yeterli değildir. Ders kitapları incelendiğinde mikroskobik yapılarla ilgili örneklerin yetersiz olduğu görülecektir. Ders kitaplarının yazımındaki sınırlılıklar ve mikroskobik canlıların yaşam döngüsündeki öneminin yeterince belirtilmemesi de kavramların öğrenilmesini zorlaştırmaktadır. Ülkemizde her yıl yapılan ÖSYS ( Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Sınavı) sınavı sonuçlarına bakıldığında da biyoloji eğitiminde sorunlar olduğu görülecektir. Hatta üniversitelerin biyoloji bölümlerini kazanan öğrenciler dahi biyolojik kavramlar konusunda yeterince bilgilendirilmeden ortaöğretim kurumlarından mezun olmaktadır.

Kavramların kolay anlaşılabilmesi için; sunumda görsel-işitsel araçların ve materyallerin kullanımı gerekmektedir. Kullanılan bu araçlar ile öğretmen ve öğrencilerin biyolojideki, doğa bilimlerindeki bilgi eksikleri giderilecek, doğruyu öğrenme arzusu oluşturulabilecek ve bunun sonucunda da bu alanlardaki başarıları artacaktır. Kavramlar biyoloji biliminin temelidir. Kavramlar kolay anlaşılır, açık bir dille tanımlanarak ve onu en güzel izah edecek görsel, işitsel sanal ortamda hazırlanan materyallerle desteklenirse sağlam temeller oluşturulur.

Ülkemizde ilk, orta ve yüksek öğretimde verilen biyoloji derslerine ait temel biyolojik kavramların daha mükemmel öğretilmesi, eksik veya yanlış öğretilmesinin telâfi edilmesi için internet ve medya araçları kullanılmaya çalışılmıştır. Biyoloji ile ilgili öğrenci ve öğretmen kitlesine, internet üzerinden ulaşılarak, kavram yanılgısının ve yanlış öğretiminin telâfi edilmesi çok büyük önem taşımaktadır. Ayrıca kavramların mantıklı ve zihnimize yatkın, çağrışımı kolay, Türkçe karşılıklarıyla ortaya konması da bir o kadar önem taşımaktadır.

Eğer kavramlar doğru ve kolay çağrışılabilir bir mantıkla üretilmezse ve öğretilmezse bunun dezavantajı etkin bir şekilde hayatın her aşamasında kendini hissettirir. Bir dilde kavramlar ve kavramlar arası ilişkiler ne kadar doğru, sade ve mantıklı alt ünitelerden ve dinamik ilişkilerden oluşursa o kadar sağlıklı olur.

Son yıllarda araçlar konusunda değişik gelişmeler olmaktadır. Örneğin okullarımızın çoğunda, evimizde ve çalışma ortamımızda bilgisayar bulunmaktadır. Öğrenciler ve öğretmenler bu çalışma ile bilgisayardan konuyla ilgili hazırlanan CD’den veya internet sitelerinden biyoloji kavramlarıyla ilgili eksiklerini giderebilecek ve yanlışlarını telâfi edebileceklerdir.

2. KAYNAK BİLDİRİŞLERİ

2.1. Biyoloji Dersinin Genel Amaçları, Etkinlik ve Öğretim Yöntemleri

Biyoloji, tüm pozitif bilimlere ait her türlü envanterin hayata doğru uygulandığı ve hayat bulduğu bir bilim dalıdır. 21. yüzyılın gözde bilimi biyoloji merkezli fen bilimidir. Biyoloji, özellikle doğa döngüsü dikkate alınarak hayatın uzaya taşınması, uzayda yeni gezegenlere canlıların mayalanması konularında Uzay Biyolojisi başlığı altında insanlığa hizmet verebilecek alternatif bir bilim dalıdır (Demirkuş, 2005).

Biyolojinin fen bilimleri içinde en fazla gelişme ve ilerleme kaydettiği belirtilmekte ve bu gelişmenin daha da artan bir şekilde devam edeceği vurgulanmaktadır. Bu nedenle eğer bilimsel bir ders plânlanmasından söz edilecekse biyolojiye en fazla yerin verilmesi gerekmektedir. Çünkü, biyolojik tekniğin ulaştığı bugünkü basamak, gerek gen teknolojisi ve gerekse ekolojideki konular insanlığı içinde bulunduğu durumdan kurtaracak boyutlardadır. Bu bir başlangıçtır. Biyoloji dersinde, canlının önemli bir konumda olduğu, yaşama alanında öğrencinin nasıl davranması gerektiği verilmeli, onun çevreyi desteklemesi gerektiğini vurgulamalı; çevrede rastlanan canlıları, objeleri doğru algılamasını, düzenlemesini ve adlandırmasını öğretmelidir (Kiziroğlu, 1988).

Biyoloji derslerinde, doğada var olan biyolojik mantık sistemlerini kavramak, bunları anlaşılabilir bir dille öğrencilere aktarmak ve hayata doğru uygulamak genel amacımız olmalıdır. Öğrencilerin edindikleri bilgileri, doğal döngüye zarar vermeden insanlık menfaatleri için hayata uygulamaları istenmektedir (Demirkuş, 1999).

Biyoloji kavramları ile ilgili temel bilgi ve görüşler verilirken bu arada karşımızdakinin algılama, düşünme kabiliyetini geliştirmelidir. Açık seçik bir kavram oluşturmak için gereken temel bilgi ve olanaklar anlaşılır bir şekle sokulmalıdır. Özellikle kavramlar ve isimler seçilirken ya da tanımları yapılırken, öğrencilerin kelime ve bilgi dağarcığı, yaşadığı çevre dikkate alınarak öğretilmelidir (Bozcuk, 1995).
Özellikle Doğu ve Güneydoğu bölgelerinin bazı yörelerinde evinde ve yakın çevresinde Türkçe konuşulmaması ya da az konuşulması çocukların eğitimlerinin niteliğini etkilemektedir. Bu nedenle öğrenciler okulda dersleri takip edebilme yönünden güçlüklerle karşılaşmaktadırlar. Bu açıdan öğrencilere biyoloji ilgili kavramları anlatırken görsel-işitsel araçlar kullanılmalıdır (Gürlek , 2002).

2.2. Kavramlar

İsim bir varlığı, eşyayı, olguyu, olayı vb. şeyleri tanıtmak için kullanılan, tanımlanmasına gereksinim duyulmayan kelime veya kelimeciklerdir. Kavramlar ise varlıkları (canlıları, olayları ve cansızları) ve düşünceleri benzer ve ayırıcı özelliklerine göre gruplandırdığımızda gruplara verilen adlardır. Kavram ve isim arasındaki fark; isim tanımlanmaya gereksinim duyulmayan kelimeler iken, kavram mutlaka tanımlanmasına gereksinim duyulan kelime veya kelimelerdir. Bazı kavramların isim yüzleri de vardır. Ör: çiçek.

Deneyimlerimiz sonucunda iki veya daha fazla varlığı ortak özelliklerine göre bir arada gruplandırıp diğer varlıklardan ayırt ederiz. Bu grup zihnimizde bir düşünce birimi olarak yer eder; bu düşünce birimini ifade etmekte kullandığımız sözcük veya sözcükler, kavramdır. Kavramlar somut eşya, olaylar veya varlıklar değil; onları belirli gruplar altında topladığımızda zihnimizde ulaştığımız soyut düşünce birimleridir. Gerçek dünyada kavramların ancak örnekleri bulunabilir. Eğitim öğretimde kavramların dosdoğru, eksiksiz öğretilmesi ve güncellenmesi çok önemlidir. Bunlar yapılmazsa telâfisi zor durumlar ortaya çıkabilir.

2.3.Kavramların aşamalılığı ve kavramlar arası ilişkiler

Bilimde sınıflandırmanın önemi büyüktür. Biyoloji biliminde hem konular hem de konuların içindeki kavramlar ve ilkeler aşamalı bir düzeyde (taksonomik kategoriler halinde) sınıflandırılmıştır. Örneğin: Tipik birkaç küçük canlıdan hareket edilerek, giderek yükselen basamaklarla bitki kavramına kadar çıkılabilir. Bitki ve hayvan kavramları birleştirilerek bir üst düzeyde canlı kavramına ulaşılabilir.

Kavramlar arasındaki ilişkilerin; kavramların içerik, kapsam, yakınlık, ayrıcalık özelliklerine göre doğru sınıflandırılması büyük önem taşır. Örneğin: Fotosentez kavramında karbondioksit, su, yeterli ışık, klorofil ve bazı enzimlerin varlığında ürün olarak besin ve oksijen oluşur. Ancak aydınlık ve karanlık reaksiyonlar, devirsel ve devirsel olmayan fotofosforilasyon kavramları fotosentezde alt kavram olarak tanımlanır (Gürlek, 2002).

2.4. Kavram Öğretme-Öğrenmenin Kriterleri ve Kuralları

Kavramlar somut, soyut vb. varlık, olay ve düşünceleri kelime ve kelimelerle ifade eden soyut düşüncelerdir. Kavramlar öğrencilere öğretilirken, kavramın özgün özelliklerini, öğrencinin seviyesine en uygun şekilde somutlaştırılarak aktarılmasına özen gösterilmelidir. Gerekirse kavramın tanımına ait özel hâller ve istisnalar verilmelidir. Örneğin; canlı kavramı tanımlanırken, virüslerin özel durumları (halleri) belirtilmelidir

Bir kavramı (subjektif veya objektif) öğretirken mümkünse o kavramı en güzel şekilde temsil eden görsel, işitsel, dokunsal... vb. beş duyu ve ötesi duyulara hitap edecek materyal ve materyallerle öğretilmesinde yarar vardır. Bu kavramla ilgili ders materyali hazırlanırken; eğitim ve öğretimde kullanılacak bir materyalde bulunması gereken kriterlerin dikkate alınarak hazırlanması ve doğru yöntemler kullanılarak öğretilmesi gerekir.

Aslında bir kavramı öğretirken hangi yöntem ve yöntemlerin uygulanacağını kavramın özelliği, kavramla ilgili olanaklarımız ve bilgimiz belirler. Önemli olan; olanaklar, yöntemler, kavramın özelliği ve kavramla ilgili bilgilerin arasından en güzel seçim ve dizaynı yapmaktır. Ör: Çiçek kavramını öğrenciye öğretirken;

a) Sadece çiçek isminden bahsedip teorik anlatmak (Anlatım Yöntemi).

b) Görsel olarak sanal ortamda, doğada ya da fotoğrafta çiçek göstererek anlatmak (Demonstrasyon Yöntemi).

c) Sanal ortamda çok sayıda çiçek örneği gösterip uygulamalı olarak da doğadan toplanan kuru ve taze materyalleri öğrenciye dağıtarak etkinlik yapma (Etkinlik Yöntemi).
d) Sanal ortamda çiçekleri gösterdikten sonra doğaya çıkıp çeşitli çiçekli bitkileri toplatarak, herbaryum kurallarına göre presleterek gerekirse taze materyalin organlarını lup altında inceleterek çiçek kavramını öğrencilere kavratmak (Yaparak-Yaşayarak Uygulama Yöntemi) yöntemleri kullanılabilir (Demirkuş, 2005).
Bir kavramı öğretmenin kriterleri:

-Kavramın tanımını birden fazla kaynaktan toplamak. Gerekirse birden fazla tanım ve örnekle desteklemek.

-Toplanan tanımlar arasında eksik ya da çelişkinin olup olmadığını saptamak.
-Kavramın sınırlarını belirlemek (özgün özelliklerini), kendisine en yakın kavramlarla geçiş, ayrılan ve benzeşen sınırlarını çizmek. Örneğin: İsim ve kavram tanımı.
-Kavramlarla ilgili anlatım dışındaki kavramı en iyi temsil edebilecek materyalleri toplayıp bunların içerisinden, basit, sade ve kavramı öğretme amacına en güzel şekilde ulaştıran bir veya birden fazla materyal örneği seçmek.

-Materyal seçiminden sonra öğretimde kullanılacak yöntemleri titizlikle belirlemek.

-Olanaklar ( internet, kütüphane, sanal araçlar, medya araç-gereçleri, doğa vb.) araştırmak. Bazen olanaklarımızdan yararlanma alışkanlığının ve zihinsel çalışma alışkanlığımızın olmaması yüzünden çok şeyin farkında bile olamayabiliriz. Örneğin: Bir öğretmenin kasaba veya köyde öğrencileri doğaya çıkarmaması ya da materyaller geliştirmemesi.

-Eğer bir kavram sübjektifse yani materyallerle temsil edilemiyorsa mümkünse çok sayıda kaynaktan yararlanarak kavram ile ilgili tanımları bir araya getirmek, öğrenilmesine yardımcı olabilecek objektif ve diğer yakın kavramlarla desteklenerek anlatmak.

2.5. Kavramların Sınıflanması

2.5.1. Öğreniliş yollarına göre kavramlar

Öğreniliş yollarına bakarak kavramlar üçe ayrılır:

2.5.1.1. Algılanan kavramlar

Duyu organları yoluyla dış dünyadan etkileşim sonucu öğrenilen kavramlardır. Örneğin; alyuvar, hücre gibi.

2.5.1.2. Betimlemeli kavramlar

Varlıklar ve olaylar arasındaki ilişkileri doğrudan etkileşim sonucu açıklayan kavramlardır. Örneğin; aktif taşıma gibi kavramlar betimlemeli kavramlardır.

2.5.1.3. Kuramsal kavramlar

Dış dünyadan zihinsel operasyonlar ile öğrenme sonucu üretilen kavramlardır. Filogeni, ortogeni ve ortogenez gibi kavramlar da kuramsal kavramlardır.

2.5.2. Temsil ettiği objektif ve sübjektif bilgilerin belirleyici özelliklerine

göre kavramlar

Kavramlar, temsil ettiği objektif ve sübjektif bilgilerin belirleyici özelliklerine göre aşağıdaki kategorilere ayrılabilir:

2.5.2.1. Düzenleme kavramları

Öğrencilerin düzenleme işlemleri kurmaları, kullanmaları ve anlamaları için fırsatları olmalıdır. Düzenleme, öğrencilere basitten karmaşığa doğru öğretilmelidir. Örneğin: taksonomik kategoriler, sınıflandırma ile ilgili kavramlar (familya, cins, tür.).

2.5.2.2. Neden ve etki kavramları

Her şeyin bir nedeni vardır, nedensiz etki olmaz. Bu fikirden hareketle bizi yakından ilgilendiren olaylardan en uzağa kadarki olayların ayrıntılarına kadar inceleyip, neden ve etkilerini çözerek, önceden kestirmek için fikir sahibi olmalıyız. Örneğin; Fototropizma olayında, bitkinin ışığa doğru yönlenmesinin bir nedeni vardır. Bu da ışık etkisidir.

2.5.2.3. Sistem kavramları

Etkileşen bir bütünü oluşturan küçük elemanlarının bileşimidir. Dışarıdan gelen bir kuvvet sisteme canlılık ve hareketlilik getirir. Birçok doğa olayı bir sistem içindedir. Örnek: ekosistem döngülerindeki her bir kavram.

2.5.2.4. Model kavramlar

Doğal hayatta gözlemleyemediğimiz birçok olay ve varlığı anlamak ve tanımak için, bunlara özgün özellikler taşıyan somut kavramlardır. Örnek: DNA modeli, kainat modeli, canlıların şecere ağacı, evrim ağacı.

2.5.2.5. Değişim kavramları

Değişim her yerdedir. Bazı şeyler, değişmez görünse de aslında değişmektedir. Fakat, değişim hızı yavaştır. Değişimin doğasını anlamak önemlidir. Bazı değişimler doğrusaldır. Bazıları ise döngüseldir. Değişim teknolojik problem oluşturur. Çözümlerden yeni ürünler ortaya çıkabilir. Örnek: morfogenezis.

2.5.2.6. Yapı ve işlev kavramları

Bu kavramlar yapı ve işlevini bir arada ifade eden kavramlardır. Örneğin: ayak ve yürümek, göz ve görmek.

2.5.2.7. Farklılık kavramları

Çeşitliliği ifade eden kavramlardır. Örnek: varyasyon, biyolojik çeşitlilik.

2.5.2.8. Tanımlayıcı kavramlar

Açıklayıcı ve özellik bildiren kavramlardır. Genellikle varlıkları, olayları ve olguları izah eden, ifade eden veya temsil eden kavramları içerir. Solunum, fotosentez gibi.

2.5.2.9. Tanım işlev kavramları

İşlevi ifade eden kavramlardır. Duyarga, göz, kulak gibi.

2.5.2.10. Gelişim kavramları

Canlının ölüme doğru giderken morfogenezisindeki değişim aşamalarıyla ilgili kavramları ifade eder. Büyüme ve gelişme kavramları gibi.

2.5.2.11. Üreme kavramları

Canlının kendine benzer fertleri meydana getirmek üzere geçirdiği aşamalarla ilgili kavramları ifade eder. Bölünme gibi, (Gürlek, 2002).

İnternette ve literatürde yaptığımız araştırmalarda kavram yanılgısının ve doğru kavram öğretiminin önemi üzerinde pek çok çalışmaya rastlanmıştır. Ancak eksik ve yanlış kavram öğretimini telafi edebilecek ya da giderebilecek çözüm önerileri sunabilen veya yaptığımız çalışmayla örtüşen çalışmalara rastlanmamıştır. Bunun için özellikle internette

http://www.biyolojidunyasi.com/Biyoloji_Sozlugu.asp

http://www.genetikbilimi.com/genbilim/biyolojiksozluk.htm

http://www.mikrobiyoloji.org/dokgoster.asp?dosya=892000400

http://www.biltek.tubitak.gov.tr/bilgipaket/canlilar/sozluk.htm

adreslerindeki sözlüklerden (ki bunlar sadece kavramların tanımını içeren) yararlanılmışsa da görsel verilere dayalı kavramları izah eden Türkçe siteler ve kaynaklar çok azdır.

Yurt dışında da bu konuda pek fazla çalışmaya rastlanmamıştır. Kavramların İngilizce karşılıklarından yararlanılmıştır (Claude, 1979; Tootlille, 1983).

Ortaöğretimde kullanılan kavramlar ve tanımları için (Seçmen ve ark.,1995; Korkmaz ve ark., 1998; Sucu ve ark., 2001; Börü ve ark., 2002; Güner, 1992) kaynaklarından yararlanılmıştır.

Kavramların tanımları, kavramlar arsındaki ilişkiler hakkında bilgi verilmiştir (Gürlek, 2002; Yılmaz, 2003).

3. MATERYAL ve YÖNTEM

3.1. Materyal

YYÜ Eğitim Fak. Biyoloji Eğitimi Anabilim Dalı, Materyal Geliştirme ve Hazırlama Odası’nda bulunan 120 ayrı hazır preparat, basılı kaynaklar, Google arama motoru ile internetten indirilen kavramlarla ilgili resimler ve biyoloji sözlükleri, taranarak bilgisayara aktarılan 3000 sayfalık PDF formatında 2001–2006 tarihleri arasında yayınlanan Bilim ve Teknik, Chip ve Pc Net dergilerinden seçilen bilimsel ve teknoloji ile ilgili makalelerdeki kavramlar, tanımlar, tez danışmanımız tarafından çekilmiş fotoğraflar ve ders notlarındaki bilgiler kullanılmıştır. Google arama motorunda 10.10.2005-30.06.2006 tarihleri arasında kavramlar ("biological concepts" mistake, miss, “compensation" or “make good "biology concepts” image , illustrated “web resource” internet resources”) ve tanımları ile ilgili olarak tarama kurallarına uygun arama yapılmıştır. Ayrıca konu ile ilgili olarak, Türkçe; “mikroorganizma, mikrobiyoloji, bakteri, virüs, protista, mikroskobik mantarlar, algler, diatomlar, monera, bakteriyofajlar, riketsiyalar, materyal, kavram,” ve İngilizce; “microorganism, microbiology, bacterium, virus, protist , material, microscopic funguses , alga, diatom,monera,.bacteriofag., ,rickettsiae, concept ” gibi anahtar kelimelerle, tarama motorları kurallarına uygun olarak ikili yada çoklu mantıklı gruplar halinde yazılarak internetten arama yaptırılmıştır.

Özellikle kavramların doğru, mantıklı, kolay çağrışım yapan Türkçe karşılığını bulmak için Türk Dil Kurumu Sözlüğü, Redhouse Sözlüğü ve 33 tane sözlük içeren sanal Babylon sözlükleri kullanılmıştır. Materyal Geliştirme ve Hazırlama Odası’ndaki 15000’e yakın görüntü ve sanal öğrenci ödevi koleksiyonundan yararlanılarak temel biyolojik kavramlarla ilgili 5000 tane görüntü seçilmiştir. Bu görüntülerin bir kısmı tarafımızdan taranan dergilerden alınmıştır. Bir kısmı da mikroskop ve fotoğraf makinesiyle çekilip, dijital ortama aktarılan görüntülerdir.

3.2. Yöntem

Bilimsel çalışmalarımız esnasında verilerimiz, 2005-2006 yılları yaz dönemi boyunca proje yürütücüsü ile birlikte her gün Eğitim Fak. Biyoloji Eğitimi Bölümü, Materyal Geliştirme ve Hazırlama Odası’ndaki olanaklardan yararlanarak hazırlanmıştır. Eğitim Fakültesi Biyoloji Eğitimi Anabilim Dalı’nda bulunan 120 ayrı hazır preparata ait 1340 tane görüntü mikroskop ve CCD Colour Video Camera VC 3031cihazı kullanılarak bilgisayara aktarılmıştır. Google’dan tarama kuralarına uygun girilerek, internette kavram öğretimine yönelik bilgi edinilmiştir Kavramlar seçilirken özellikle karşılığında görüntüleri olan kavramların hemen hemen tamamı seçilmiştir ve bunlar üzerinde çalışmalar yapılmıştır. Bu çalışmalar:

-Bütün resimler Adobe Photoshop CS sanal grafik aracı ile rötuşlanmış, bazıları yeniden boyutlandırılmış ve orijinal olanların üstüne isim yazılarak hazırlanmıştır.
-Gif formatındaki resimlerin tamamı jpeg formatına çevrilerek web’e hazır hale getirilmiştir.

-Macromedia Dreamweaver MX 2004 web editörü ve Macromedia Fireworks MX 2004 programları kullanılarak kavram tanımları ile resimler eşleştirilip internete hazır hale getirilmiştir.

-Bu aşamada yaklaşık 40 tane sanal sözlük ortamında kavramların Türkçe karşılıkları veya tanımları içerisinden mantıklı, kolay çağrışılabilir ve sade olanları belirlenmiştir. Tez danışmanımız tarafından önerilen kavramların Türkçe karşılıkları kırmızı renkte işaretlenerek (sanal kitap ve internette) önerilmiştir.

-Özellikle kavramları internete hazır hale getirmenin son aşamasında Google arama motorunda bazı kavramların İngilizce dilindeki karşılıkları ile aramalar yapılarak o kavramların görüntülerinin bulunduğu web adreslerine link atılmıştır. Ayrıca kavramların birbirine olan yakınlık dereceleri, kapsamları belirlenerek, kavramlar arası ilişkiyi berraklaştırmak ve açıklamak için site içerisinde ve kavramlar arasına linkler atılmıştır.

-Web’e hazır hale getirilen kavramlar ve içerdikleri internet linkleri, intranet ve hiperlinkler olduğu gibi FlipAlbum 6.0 Suite sanal kitabına yapıştırılarak CD’si hazırlanmıştır. Bu sanal kitabın bir özelliği de internet adreslerine, kavram isimlerine, sayfa numaralarına ve istenilen harfe ulaşmak tek tıklamayla mümkündür. Bu Sanal kitap CD’si ile internete bağlı olan bir bilgisayarda dinamik olarak hem internetteki linklere hem de kitap içindeki linklere ulaşmak mümkündür.

4. BULGULAR

Araştırmada, Biyoloji ile ilgili kavramların doğru algılanması ve öğrenilmesi için; seçilen materyalin özelliklerinin yanı sıra, aynı materyalin üzerinde gösterilebilecek veya tanımlanabilecek farklı kavramlar, aynı kavramı izah etmeye yönelik birden fazla materyale gereksinim duyulduğu ve özellikleri ortaya konmaya çalışılmıştır.

Bu çalışmalar sırasında basılı medya araçları ve internet üzerinde biyolojik kavramlarla ilgili yanlış ve eksik kavram öğrenmenin veya öğretmenin sebep olduğu olumsuz durumları ortadan kaldırmaya yönelik ya da çözümüne yönelik net öneri ve çalışmalara rastlanmamıştır. Mevcut olanlar da çok yetersizdir.

Bu çalışmamızla başka bilim dallarında benzer çalışmalara örnek teşkil etmesi için zihinsel olarak daha doyurucu, tartışmaya açık, resimli-görüntülü, sesli, kavram-tanım ilişki modeli sunulmuştur.

Bu modelin daha da ileri gidilerek YYÜ Eğitim Fakültesi Biyoloji Eğitimi Anabilim Dalı’nda intranet, internet ortamındaki kısa metrajlı filmler, animasyonlar ve PowerPoint sunularından kavramlar arasına link atılması ile kavram öğretiminin zenginleştirilebileceği ortaya çıkarılmıştır.

Ayrıca bazı kavramların birden çok tanımları veya çok yönlü anlamları olabileceği belirlenmiştir. Örneğin: Bazı kavramların biyolojideki, kimyadaki hatta biyolojinin alt dallarındaki tanımları farklı olabilir. Aynı kavramın farklı anlamlar taşıyabileceği de belirlenmiştir. Bunun tam tersinin de mümkün olduğu tespit edilmiştir. Çeşitli kavramların tanımları örtüşebilir. Bu amaçla ders kitapları yazılırken içerdikleri kavramlar açısından özel bir model ve yöntemle yazılmasının gereği ortaya çıkarılmıştır.

Mikroskopik yapılar ve mikroorganizmalarla ilgili önemli bazı kavramların tanımları:

5. TARTIŞMA VE SONUÇ

Bu tez çalışması ile ilk, orta ve yüksek öğretimdeki biyoloji dersleri ile ilgili temel mikroskobik kavramların; ilgili tanım, görüntü, intranet, internet, hiperlinkleri ve kavramlar arası iç linkleri ile daha doğru öğrenmeye veya eksikleri tamamlamaya yönelik internet web sayfası ve sanal kitap CD’si hazırlanmıştır.

Özellikle kavram tanımları ve kavramların ilgili olduğu konulardaki işlevleri dikkate alınarak bazı kavramların birden fazla tanımı yapılmıştır. Kavramların Türkçe’de doğru, mantıklı, kolay çağrışım yapan karşılığını bulmak için TDK sözlüğü, Redhouse sözlüğü ve 33 tane sözlük içeren sanal Babylon sözlükleri kullanılmıştır. Özellikle kavramlara karşılık gelen resimler internetten, Materyal Geliştirme ve Hazırlama Odası’ndaki 15000’e yakın görüntü ve öğrenci ödevi koleksiyonlarından yararlanılarak, temel biyolojik kavramlarla ilgili 5000 tane görüntü seçilmiştir. Bu görüntülerin bir kısmı tarafımızdan dergilerden taranarak, mikroskop ve fotoğraf makinesiyle çekilerek dijital ortama aktarılan görüntülerdir.

Literatürdeki kavramlarla ilgili bilgiler bu açıdan, yetersiz ve dağınıktır. Bu çalışma bilgilerin daha derli-toplu hâle getirildiği, uluslar arası seviyedeki görüntülü linklerle ve kavramların birbirleriyle olan ilişkisine dayalı bir ön çalışmadır. Asıl amaç bundan sonra diğer sahalarda da benzer çalışmalar yapılması için örnek teşkil etmektir.
Bu konuda daha ileriki çalışmalarda, yani kavram tanımı ve kavramlar arasındaki ilişkiye yönelik kısa metrajlı film, animasyon, sunularla desteklenebilecek canlı bilim (biyolojik) kavramlara ait web siteleri ve sanal kitaplar hazırlanmaya çalışılacaktır.

Bu yüksek lisans tez çalışması ile tez öğrencisi bazı grafik programlarını, web editör programlarını, dijital ortama materyal hazırlamaya yönelik, gerçek ve sanal araçlarını etkili bir biçimde kullanmayı öğrenmiş ve becerilerini uygulanabilir bir seviyeye ulaştırmıştır.

Öğrenci ödevleri, uygulamalar ve lâboratuvar çalışmalarından elde edilen verilerden hareketle öğretimde kavramların doğru anlaşılması, öğrenilmesi, uygulanması ve kullanılması için, sanal veri toplama, değerlendirme ve işlemesine yönelik Sanal Veri İşleme Yöntemi geliştirilmiştir.

Toplanan veriler daha ekonomik olan sanal ortamda kullanabilir hale getirilmiştir. Gelecekte yapılabilecek benzeri eğitim öğretim çalışmaları için veri kaynağı oluşturulmuş ve bu tip çalışma yapacaklara yönlendirici bir kaynak oluşturulmuştur.
Bilgisayar ortamında öğretim amaçlı ders materyali hazırlama ve yöntemleri geliştirilmiştir.

Biyoloji Laboratuarı ile etkinlik, uygulama sonucu toplanan ve hazırlanan materyaller sanal ortama aktarılmıştır.

Doğal ve sanal ortamlardaki materyaller ilişkilendirilmiştir.

Kaliteli ve düşük maliyetli ders materyali hazırlanmıştır.

Bu amaçla; Biyoloji ile ilgili ve önemli (öğretimde en çok kullanılan) yaklaşık 700 kavramın tanımı; ilgili görüntüleri araştırılarak, kaynaklardan taranarak resimli kavram-isim-tanım havuzu oluşturulmuştur.

Kavramların öğretiminde aşağıda belirtilen hususlara da dikkat edilmesi önerilmektedir.

-Ders kitapları hazırlanırken mutlaka içerdikleri tüm kavramlar görüntülü, hiper, internet ve iç linkli sanal kitapları ile desteklenmelidir.

-Kavramlar mümkünse görüntülü, kısa filmli, animasyonlu CD’lerle öğretilmelidir. Tartışma, soru-cevap, uygulama ve benzeri yöntemlerle kavratılmalıdır.
-Öğretimin tüm kademelerine kavram dersleri konulmalıdır. Kavramların dildeki en anlaşılır, kolay çağrışımlı ve mantıklı karşılıkları verilmeli ve yeni kavramlara ait yıllık raporları hazırlanmalıdır. Bu rapor ve öneriler internette tartışmaya açılmalıdır.
-Kavram öğretiminde; kavramların zihinde güncellenmesi ve yerleştirilmesi konusundaki çalışmalara yoğunluk kazandırılmalıdır.

-K 12 Öğretim Modeli benzeri bir dersi en mükemmel şekilde öğreten ve yöresel olanaklara göre güncellenebilen ders öğretim modelleri hazırlanmalı ve Ders Kitabı Yazma ve Anlatım Modeli geliştirilmelidir.

-Kavramlar öğretimde önceliklerine göre (1., 2. ve 3. derecedeki önemli kavramlar olarak) derecelendirilmeli ve öğretilip, güncellenmelidir.

KAYNAKLAR

Atlas, R.M.,1994. Microorganisms İn Our World. University of Luisville, Luisville Kentucky.

Bakırcı, H., 2005. Fen Bilgisi Öğretmen Adaylarının Fizik, Kimya ve Biyoloji Branşlarına Karşı Tutumlarının İncelenmesi (yüksek lisans tezi, basılmış). YYÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, Van.77.

Bozcuk, S., 1995.Genel Botanik. Hatipoğlu Yayınevi, Ankara.190.

Börü, S., Öztürk, E., Cavak, Ş., 2002. Lise 1 Biyoloji. MEB. Devlet Kitapları, Milli Eğitim Basımevi. İstanbul.170-172.

Campbell, N.A., 1999. Biolgy. World Student Series, Addıson-Wesley. 546-573.

Claude, A.V.,1979. Biology, Çevirenler: Şişli ve Arkadaşları Milli Eğitim Basımevi. 833-855.

Demirkuş, N.,1999. Fen bilgisi öğretim yöntemleri ve uygulamalarının verimli hale getirilmesi. Öğretmen Eğitiminde Çağdaş Yaklaşımlar Sempozyumu, 8-10 Mart 1999. İzmir.

Demirkuş, N., 2005. Öğretim Teknolojisi ve Materyallerinin Geliştirilmesi, Yayımlanmamış Ders Notları Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi, Van.

Güner, H., Aysel, V. 1992. Tohumsuz Bitkiler Sistematiği. Ege Üniversitesi Basımevi. İzmir. 333-334.

Gürlek, M., 2002. Orta Öğretim Biyoloji (Botanik) Öğretiminde Anlam Çözümleme Tabloları, Kavram Ağları ve Kavram Haritalarının Uygulanması (yüksek lisans tezi, basılmış). Yüzüncü  Yıl Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü. Van.

Korkmaz, S., Bulut, Ö., Sağdıç, D., 1998. Lise 3 Biyoloji. MEB. Devlet Kitapları, Milli Eğitim Basımevi. İstanbul.194-197.

Kiziroğlu, İ., 1988. Günümüzde biyoloji dersi ve amaçları. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (3):243-250.

Seçmen, Ö., ve ark.1995.Tohumlu Bitkiler Sistematiği. Ege Üniversitesi, Fen Fakültesi, Kitaplar Serisi No:116, İzmir. 333-359.

Sucu, A., Bayar, S. Küpeli, M., 2001. Lise 2 Biyoloji. MEB. Devlet Kitapları, Mili Eğitim Basımevi. İstanbul. 165-169.

Tootlille, E.,1983. The Penguın Dictıonary of BOTANY, Penguın Books.

Yaylacı, H.S., Yaylacı, F., 2003. Eğitim Teknolojisi Dersinde Öğretim Materyallerinin Geliştirilmesi, Akdeniz Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu, Antalya.

Yılmaz, A., 2003. İlköğretimde Botanik Kavramlarıyla İlgili Bazı Etkinliklerin Geliştirilmesi (tezsiz yüksek lisans dönem projesi).Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü. Van.

EKLER

EK-1.

SANAL KİTAP CD’Sİ

K-2

YARARLANILAN İNTERNET ADRESLERİ

www.bgsu.edu/.../ facilities/algae_link.html

www.microscopy-uk.org.uk/mag/wimsmall/green.html
www.btinternet.com/.../ amoebaproteus.html

www.micro.iastate.edu/ ugrad/bacteria-in-pore.html

www.uccs.edu/.../ Chapter%204/ch04.htm

www.pbrc.hawaii.edu/ bemf/microangela/bact.htm

www.nanoscopy.net/ rus/gallery.shtm

www.sciencemusings.com/ blog/blogarchive/2005_...

www.ornl.gov/.../ v37_3_04/article02.shtml

http://biology.about.com

http://nobelprize.org

www.afterdreams.com/ Bacteria.html

www.scenta.co.uk/scenta/ news.cfm?cit_id=82871...

www.nanotechweb.org/ articles/news/4/6/14/1

www.denniskunkel.com

www.biology4kids.com/ extras/dtop_micro/7815.html

http://www.biyolojidunyasi.com/Biyoloji_Sozlugu.asp

http://www.biltek.tubitak.gov.tr/bilgipaket/canlilar/sozluk.htm
http://www.genetikbilimi.com/genbilim/biyolojiksozluk.htm

http://www.mikrobiyoloji.org/dokgoster.asp?dosya=892000400
http://www.tdk.org.tr/tdksozluk/sozara.htm (TDK sözlüğü)

http://www.babylon.com/definition (Babylon sözlüğü)

www.uni-mainz.de/.../ EM/eigeneEM/Nucleolus.html

www.kinzel-web.de/ krebsdiagnostik/B_21_600.htm

www.math.ntua.gr/~sofia/

www.weblogs.vcu.edu/.../ usage_200411.html

www.haveland.com/ images.htm

www.gyte.edu.tr/ Malzeme/mikroyapi.htm

http://www.geocities.com/kirikkalemikroskop/tem.html

http://www.istanbul.edu.tr/eng/metalurji/sem.htm

www.tubitak.gov.tr

www.igb.fraunhofer.de/ www/Presse/Jahr/1998/dt...

www.drugdevelopment-technology.com/ projects/m...

www-personal.umich.edu/. ../Vol7/1wu3.html

www-cyanosite.bio.purdue.edu/ images/images.html

www.ibvf.cartuja.csic.es/ Cultivos/Seccion_IV.htm

www.elbalero.gob.mx/.../ micro/micro5.html

www.glerl.noaa.gov/.../ Cards/Gloeocapsa.html

www.marietta.edu/.../ microid/images/?C=M;O=A

www.westga.edu/~geosci/ wgmc/plants_pics.htm

www.guardian.co.uk/.../ 0,7367,441929,00.html

www.uct.ac.za/depts/ mmi/stannard/fluvirus.html

www.embl-heidelberg.de/.../ fuller/icos0.html

www.rkm.com.au/VIRUS/ HIV/HIV-virus-structure.html

www.hybridmedicalanimation.com/ illust_bacteri...

www.photonics.com/XQ/ ASP/artid.246/QX/readart.htm

www.bioscience.utah.edu/ mb/homeImages/imgAll.html

www.cgl.ucsf.edu/.../ virus/capsids/viruses.html

www.ncbi.nlm.nih.gov/ ICTVdb/WIntkey/Images/a6.htm

www.sb.fsu.edu/~caspar/

www.bspp.org.uk/.../ pathprofile8.htm

www.visualsunlimited.com/.../ vu194/vu194425.html

www.hulinks.co.jp/software/ hyperchem/gallery.html

www.ag.uidaho.edu/ mmbb/p_gustin_k.htm

http://www.neseeczanesi.com/nezle.html

www.hhmi.org/news/ popups/hpv_pop1.html

www.sppv.org/index_pt.htm

www.focusdergisi.com.tr/ prizma/00544/

http://www.veterinerhekim.net/ayinkonusu/01-kuduz.ht

www.rkm.com.au/VIRUS/HERPES/herpes.html
www.biochem.ucl.ac.uk/.../ VIDA.html

www.cgl.ucsf.edu/.../ virus/capsids/viruses.html

www.pref.ehime.jp/.../ topics/ityoen/rota.htm

www.iah.bbsrc.ac.uk/. ../Rotavirus.htm

www.sfcdcp.org/ index.cfm?id=87

http://www.denniskunkel.
www.exploratorium.edu/. ../wallpapers.html

www.ac-rennes.fr/.../ photo/microalg/volvox.htm

www.aquamax.de/HG08.htm

www.bio.utexas.edu/ research/utex/photogallery...

www-biol.paisley.ac.uk/.../ Volvox.html

www.keweenawalgae.mtu.edu/. ../chlorophyceae.htm

www.stcsc.edu/ecology/ algae/Algae.htm

www.microscopy-uk.org.uk/ mag/wimsmall/green.html

ÖZ GEÇMİŞ

1976 yılında Van’da doğdu. İlköğrenimini ve ortaöğrenimini Van’da tamamladı.1994 yılında Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü’ne kayıt yaptırdı ve 1998 yılında mezun oldu. Van Merkez Namık Kemal İ.Ö. Okulu’nda sınıf öğretmeni olarak görev yapmaktadır. Evli ve Enes Çağrı adında bir çocuk babasıdır.