DÜNYANIN EN TEHLİKELİ GÖLLERİ VE NEDENLERİ

Orta Afrika’nın batı kıyısında Cameroonda yer alan Niyos gölü uyuyan bir krater göldü. 22 Ağustos öncesinde çevresinde on binlerce insan yaşamaktaydı. 22 Ağustos sabahı söylentiler üzerine peder James Nilson endişeye düşmüştü. Söylentiye göre şef ve birçok inek ölmüştü. Bunun üzerine peder ve yardımcısı Niyos köyüne doğru yola çıktı. Daha öncesinde hareketli olan Niyos köyü çok sessizdi çünkü ne olduğu anlaşılamayan bir şekilde köy sakinleri adeta yaşıyor gibi duruyorlardı. Şaşkınlık içinde kalan peder ve yardımcısı olayı uzmanlara bildirdi. Niyos köyüne gelen uzmanlar sağ kurtulanların anlattıklarını dinleyip hangi noktadan hareket edeceklerini belirlemeye çalıştılar. Sağ kalanlar 21 Ağustos akşamı 12 m kadar yükselen dalgalar ve gökyüzünde parlak turuncu bir renk görmüştü. Çürük yumurta kokusunun var olduğunun söylenmesi üzerine hidrojen sülfür testi yapan uzmanlar bir sonuca varamadılar. Ne gölde bir ısı değişikliği yaşanmasını ne de gölün parlak turuncu renge dönüşmesini anlamlaştıramadılar. Bir yıl önce gölde araştırma yapmış olan Limonog George Kling 1700 kişinin ölmesine sebep olan parlak turuncu rengin ve çürümüş yumurta kokusunun cevabını gölden 1300 km uzaktaki Aregon gölünde buldu. Aregon gölünün oluşumu öncesinde 3700 m yüksekliğinde Mazama dağı bulunuyordu o kadar büyük bir volkanik patlama oldu ki 1500m alan çöktü nerdeyse 10 km çapında krater oluştu. Yaklaşık 800 bin yıl sonra kar ve yağmur sularıyla bir krater göl oluştu. Yıllardır Aregon’da araştırma yapan uzmanlar gölün altında magmanın etkisiyle her yıl bin ton karbondioksit biriktiğine ulaştılar. Bu ipucu Niyos gibi diğer krater göllerinde de karbondioksit olabileceğini gösteriyor. 2006 da California’daki Mamut gölü çevresindeki volkanik gaz üç kişinin ölümüne sebep olmuştu. Gölün çevresindeki bacalarda karbondioksit sülfür dioksit ve su buharı görülebiliyor. Profesyonel jeolog Charles Watson Mamut ana yerleşim bölgesindeki Atnalı gölünde araştırma yaptı. Burada bulunan gölde günde yüz ton karbondioksit oluştuğu gözlenmiştir çevredeki ağaçlar yavaş yavaş kurumuş. Karbondioksitin etkisini gölün çevresinde bulunan taşlardaki deliklerden ve suya atınca yüzeyde kalmasından anlıyor. Havadaki karbondioksit oranı sadece %0.35tir. %1 baş dönmesi, halüsinasyon gibi durumları ortaya çıkarken %17 de bilinç kaybı ve ölüme neden olmaktadır. Bu araştırmalar Limonog George Kling’i bin yedi yüz kişinin ölümünün karbondioksitten olduğu gerçekliğine yaklaştırıyor. Niyos gölünde de karbondioksit sızıntısıyla karşılaşan uzmanlar otopsi araştırmaları sonucunda da ölümlerin karbondioksitten olduğunu öğrendiler. Ancak ortada bir soru işareti vardı. Niyos gölü günde sadece on beş ton karbondioksit üretiyor ve ölümler gölden 27 km uzakta olmuştu. Oysa bu ölümlerin olabilmesi için 1,75 milyon ton gaz oluşması gerekiyor. Farklı tahminler yürüten bu şekilde bilgi elde etmeye çalışan uzmanlar Niyos gölünün derinliklerinde 2 milyon ton olduğuna ulaştı. Araştırmacılar bunun toplanmasına sebepte tabandan sızan gazın gölün yüzeyine çıkamaması ve yaklaşık üç yüz yıllık bir birikme ile bu sonuçları doğurmasına bağlıyor. Göl tabanında bulunan gazın birikmeden yüzeye ulaşması yoğunluğa bağlıdır. Bu yoğunluğun yaşanması için göl yüzeyinin tabana göre daha fazla yoğun olması gerekir ki gölün tabanındaki su gazla birlikte yüzeye çıksın ve bu sayede birikmeye engel olsun. Cameroon’da kışın olmaması ve bununla birlikte yoğunlaşmanın yaşanmaması itibariyle farklı yoğunluklarda tabakalaşma yani stratifikasyon gerçekleşiyor. Üç yüz yıl süren birikme sonucu 2 milyon ton gazın gölün derinliğinde biriktiği kanısına ulaştırıyor araştırmacıları. İncelemeler yapan araştırmacılar Niyos gölündeki gazın derinlerden yukarı çıkmasını; yani stratifikasyonun bozulmasını gölün çevresindeki kayaların göle düşmesine bu nedenle gazların su yüzeyine yavaş yavaş çıkması kısa bir süre sonra patlama sonucu derinlerdeki bütün gazların çevrede bulunan 1700 insanın ölümüne sebep olduğu sonucuna ulaştı. Ölümlerin yaşanması için üç sebep vardır göl suyuna karbondioksit karışması gölün en az 50 m derinliğe sahip olması ve suların yeryüzüne ulaşmasını engelleyen ekvator bölgesinde olması. Bu üç etmene sahip bir göl daha var Kongo Demokratik Cumhuriyeti ile Ruanda sınırındaki Kivu gölü Niyos’tan iki bin kat daha büyük ve suyuna bin kat fazla karbondioksit karışmış. Aktif bir volkanın yanında bulunan Kivu krater gölü çevresinde büyük korku vardır olası bir patlama göl çevresinde ve kıyıda bulunan iki milyon insanın hayatını tehlikeye sokabilmektedır. Niyos ve Kivu gölü aynı şartlarda bulunmakta bu aynı şartlara sahip olmak aynı sonuca ulaşmaya sebebiyet verebilir bir tek fark var Niyos çevresinde bin yedi yüz insan ölürken Kivu çevresinde iki milyon insanın ölebileceği. Washington eyaletinde bulunan Keskeyt sıradağlarından olan Renier dağı dört bin üç yüz doksan iki yüksekliğe sahip bu dağda 15 metreye 20 metre olan bir buzul yer almakta buradaki tehlike sülfür dioksit oluşmasıdır. Bir patlama olması durumunda kayaların içine sızmış olan su bir milyon yaşına gelmiş olan kayaların erimesini ve oluşabilecek Lahar yani çamur seli yüz binlerce ölüme sebep olabilecektir. Örneğini sen Helende 1980 yılında oluşan Laharda görürüz. Sen Helen volkanının üstündeki dört yüz metrelik alan kayarak kayda geçmiş en büyük Lahardır. Vayoming bulunan Yelo stong gölü üç yüz elli km karedir. Kuzey Amerika’nın en büyük yüksek irtifa gölü olması Yelo stongda on binden fazla jeotermal yapının bulunması aktif volkan bölgesi olduğunu gösteriyor. Doktor Lisa Morgen alttaki volkanın gölü nasıl tehlikeli hale getirdiğini keşfetti. Yer altındaki ısıdan dolayı toprak yüzeyinde kubbe şekli oluşması. Basıncın artması ısının yükselmesinden olduğu kanısına varmıştır Dr. Lisa Morgen olası bir Hidro termal patlama büyük ölümler doğurabilmesi tehlikesine karşı araştırmalarına devam etmektedir.

Aşağıdaki Soruların Cevapları Filmin Ayrıntılarında Vardır

1.Niyos gölünün renginin parlak turuncuya dönüştüren neydi?

2.Cameroon da ölüm getiren karbondioksit gibi ölümcül bir gaz olabilir mi?

3.Krater nedir?

4.Altın renginde bakterilerle çevrilmiş iki havuz bakteri konilerin güneş enerjisinden uzak karanlıkta nasıl yaşarlar?

5.İnsanlar doğal tehlikeler listesinin başına gölleri yazarlar mı?

6.Sünger taşı nasıl oluşur?

7.At Nalı gölündeki gazın daha ölümcül olmasının nedeni nedir?

8.Magma nedir?

9.Lahar nedir?

10.Kayda geçmiş en büyük toprak kayması nerde ve ne kadardır?

11.Bir gölde günde oluşan karbondioksit alt limiti ne kadardır?

12.Bir gölde günde oluşan karbondioksit üst limiti ne kadardır?

13.Stratifikasyon nedir?

14.İnsanlarda ölüm tehlikesi yaratan gaz oranı kaçtır?

15.Bir gölde tehlike yaratacak biçimde karbondioksit birikebilir mi?

16.Mazama dağının yaşı ve bu yaşın vermiş olduğu tehlikeler nelerdir?

17.Göllerle yer altı volkan sistemlerinin birleşimi ne gibi felaketlere yol açabilir?

18.Raınıer dağında bulunan küçük krater gizli volkandan yükselen ısıyla oluşan sülfür dioksit tehlikesi nedir?

19.Morgan’a göre kubbenin oluşma nedeni nedir?

20.Hidro termal patlama nasıl oluşur?

21.Raınıer’deki bir lahar büyük bir tehlike oluşturur mu?

22.Volkanik sistemin bir gölü ölümcül hale getirebilmesinin tek yolu gaz mıdır?

23.Lake Kivu gölündeki tehlike neydi?

LEYLA DURUK

08010004027

FEN BİLGİSİ 4